Geplaatst Algemeen
Geschreven door Silke Klein Holkenborg, De Hoef Hulp
Eergisteren kon je deel 1 lezen van het stuk over lijnzaad. Heb je die nog niet gelezen? Hier kan je hem vinden! Gister verscheen deel 2 en vandaag gaan we verder met deel 3, wat meteen het laatste deel van de serie is. Wil je dit stuk, met referentielijst, graag in PDF ontvangen, stuur dan een mailtje naar Silke Klein Holkenborg via silkekh@gmail.com.
In welke vorm kan lijnzaad het best gevoerd worden?
Beschikbare vormen van lijnzaad
Naast de onbewerkte zaden zijn er ook andere vormen van lijnzaad te gebruiken. Er zijn producten verkrijgbaar waarin de zaden thermisch en/of mechanisch zijn bewerkt of waarin slechts een fractie van de zaadbestanddelen zit. Allereerst een beknopt overzicht van de mogelijkheden.
- Gekookt of geweekt lijnzaad
- Lijnzaad kan gekookt of geweekt worden in water. De hulzen geven dan slijmstoffen af waardoor een gelei ontstaat. De hogere temperaturen tijdens het koken maken het slijm minder visceus, maar zorgen voor een hogere totale uittreding van slijmstoffen uit het zaad ten opzichte van weken in koud water.
- Gemicroniseerd lijnzaad
- Gemicroniseerd lijnzaad is zaad dat verhit is tot 110-115 °C middels infrarood licht, waardoor de moleculen beginnen te trillen en de zaden snel heet worden. Micronisatie maakt granen en zaden lichter verteerbaar door het opbreken van vezels en zet een gedeelte van het zetmeel om naar eenvoudige suikers.
- Geëxtrudeerde lijnzaadbrokken
- Bij het maken van deze brokjes wordt lijnzaad gemalen en onder hoge druk en temperatuur (140 °C) gebracht. De resulterende pasta wordt daarna uitgeperst en expandeert dan in een poreus, knapperig brokje. Eiwitten en vetten worden door de hitte deels afgebroken en veranderen qua structuur. Verder bevatten deze brokjes naast lijnzaad meestal nog een graansoort zoals tarwe of maïs omdat een zeker aandeel zetmeel benodigd is om een brokje te maken dat niet zomaar weer uit elkaar valt.
- Geperste lijnzaadbrokken
- "Koudgeperste" brokjes worden gemaakt door het samenpersen van voorgekookte lijnzaadschilfers (zie verderop), zonder het eerder beschreven extrusieproces. De temperaturen lopen tijdens dit persproces minder hoog op, tot maximaal 75 °C. Dit resulteert in een brokje dat minder samenhang kent dan de geëxtrudeerde brokken.
- Lijnzaadolie
- Lijnzaadolie is de geperste olie uit rauwe lijnzaden, welke vanzelfsprekend alleen de vetten uit het lijnzaad bevat en vetoplosbare stoffen zoals vitamine E en carotenoïden. Soms worden de zaden koud geperst, maar in andere gevallen worden ze eerst verwarmd tot circa 65 °C alvorens ze te persen. Na de persing worden achtergebleven olieresten uit de koek meestal opgelost in hexaan, waarna de olie weer verwarmd wordt om de oplosmiddelen uit de olie te laten verdampen.
- Lijnzaadschroot
- Lijnzaadschroot is het restproduct van de productie van lijnzaadolie na het persen en oplossen van de resten olie. De resulterende, vetarme koek wordt nog eens verwarmd tot 70-105 °C zodat resten van de oplosmiddelen vervliegen en vervolgens wordt het gemalen tot meel. Lijnzaadschroot bevat vrijwel geen vet of vetoplosbare stoffen als vitamine E, maar tot wel 40% eiwit.
- Lijnzaadvlokken/-schilfers
- Lijnzaadschilfers of -vlokken zijn wat men overhoudt na het koud persen van de zaden voor de oliewinning. Ze bevatten zodoende minder vet en vetoplosbare stoffen dan onbewerkte zaden.
Wist je dat?!
In het Engels maakt men meestal onderscheid tussen "flaxseed oil" en "linseed oil": flaxseed oil is koudgeperst en doorgaans bedoeld voor consumptie, terwijl linseed oil warmgeperst is waarbij met behulp van oplosmiddelen de laatste olie uit de restkoek wordt gehaald.
In het Engels maakt men meestal onderscheid tussen "flaxseed oil" en "linseed oil": flaxseed oil is koudgeperst en doorgaans bedoeld voor consumptie, terwijl linseed oil warmgeperst is waarbij met behulp van oplosmiddelen de laatste olie uit de restkoek wordt gehaald.
Blauwzuur
Lijnzaadolie bevat geen cyanogene glycosiden en hieruit kan dus geen blauwzuur ontstaan. Andere vormen van lijnzaad worden uit voorzorg vaak verhit alvorens het te voeren om het te detoxificeren. Zoals eerder beschreven is het zeer te betwijfelen of blauwzuurvorming uit lijnzaad wel een reëel risico vormt en is het in principe dus niet nodig om hele of gemalen zaden aan verdere vormen van bewerking te onderwerpen. In het geval er meer zekerheid gewenst is, bijvoorbeeld bij het voeren van grote hoeveelheden lijnzaad als zandkuur, zijn er manieren om blauwzuurvorming in het lichaam tegen te gaan. Deze berusten voornamelijk op het vóór consumptie stimuleren van de reactie waarbij blauwzuur ontstaat totdat de glycosiden in de zaden (deels) zijn verdwenen en het blauwzuur vervlogen. Voor het vlug laten ontstaan van blauwzuur moet lijnzaad in contact kunnen komen met vocht, uit de lucht of gemengd met water, welke als medium dient om de enzymen en glycosiden met elkaar in contact te brengen. Het belang van vocht hierbij blijkt ook uit het feit dat droog verhitten van de zaden tot 100 °C juist voor verhoogd vrijkomen van blauwzuur tijdens de vertering zorgt. Verhitting versnelt de reactie mits er genoeg vocht aanwezig blijft, en zou bij hogere temperaturen wellicht de enzymen kunnen inactiveren doordat deze van structuur veranderen. Het kapot maken van de enzymen geeft echter geen garantie dat er geen blauwzuur meer kan ontstaan na consumptie, omdat darmbacteriën ook in staat zijn het benodigde enzym aan te maken waardoor alsnog blauwzuur vrijgemaakt zou kunnen worden. Verder lijkt ook dat verhitting de enzymen niet zomaar inactiveert: droge verhitting van gemalen lijnzaad (waarbij blauwzuur dus niet vrijkomt in verband met vochtgebrek) tot maar liefst 177 °C leidde slechts tot 20% reductie in blauwzuurvorming. Dit alles in acht nemende zou voor het blauwzuur-vrij voeren, bijvoorbeeld, goed gekozen kunnen worden voor gekookt lijnzaad en niet voor lijnzaadvlokken.
Voedingswaarde
Bij de meeste industriële verwerkingsvormen van lijnzaad wordt gebruik gemaakt van verhitting met onder meer als doel blauwzuurvorming na consumptie tegen te gaan. Verhitting van de zaden, zoals gebeurt bij het maken van brokjes, koken of microniseren, is echter ongewenst in verband met de afnemende voedingswaarde. De onverzadigde vetzuren zullen sneller oxideren. Veel vitamines en phenolen gaan verloren als gevolg van de hitte. In het geval van lijnzaadolie kan daarom ook het best worden gekozen voor koudgeperste olie zodat zoveel mogelijk voedingsstoffen behouden blijven.
Qua voedingswaarde is rauw lijnzaad dus superieur, en aangezien blauwzuur uit lijnzaad in principe geen gezondheidsrisico zal vormen, heeft rauw lijnzaad dan de voorkeur boven alle vormen van bewerkt lijnzaad. Dat laat verder nog de keus tussen hele en gemalen/gebroken zaden.
De enige overweging die hier verder nog van belang is, is de verteerbaarheid en opneembaarheid van de zaden. De huls van lijnzaden bestaat onder andere uit vezels waaronder cellulose en lignine die niet verteerbaar zijn in de maag en dunne darm. Zij kunnen pas (deels) worden afgebroken in de blinde en dikke darm door de darmflora zoals gebeurt bij ruwvoer. Om ervoor te zorgen dat de waardevolle inhoud van het zaadje kan worden opgenomen door het paard en niet enkel ten goede komt aan de darmbacteriën, moet de huls vóór het doorslikken dus gebroken zijn, zodat de verteringsenzymen in maag en dunne darm toegang hebben tot de voedingsstoffen onder de huls.
Dat breken van de huls gebeurt meestal al tijdens het kauwen van de zaden. Echter is de ervaring vaak dat er toch hele lijnzaden weer met de mest worden uitgescheiden. Hieruit blijkt dat de zaden niet altijd even goed kapot worden gekauwd. Om er zeker van te zijn dat alle zaadjes goed opgenomen kunnen worden, kunnen ze voor het voeren gemalen of gebroken worden. Malen van lijnzaad bevordert de verteerbaarheid en opneembaarheid zoals is aangetoond bij koeien. Een nadeel van gemalen of gebroken lijnzaad is dat de inhoud van het zaadje wordt blootgesteld aan lucht en hierdoor het gehalte aan antioxidanten (waaronder vitamine E), welke oxidatie van de vetten tegengaan, achteruit gaat. Om die reden heeft het de voorkeur om gemalen zaden zo vers mogelijk te voeren en indien nodig luchtarm en luchtdicht te bewaren. Voer je hele zaden, houdt dan de mest van het paard goed in de gaten om te zien of er onverteerde zaden in zitten. Om de kans te verkleinen dat hele zaden doorgeslikt worden, kunnen ze wellicht het beste niet tegelijk met stengelige voeding gevoerd worden zoals luzerne.
Doel
Voor welke vorm van lijnzaad je uiteindelijk kiest hangt ook af van het doel waarmee je het wil gaan voeren. Wil je een paard een effectieve zandkuur geven gedurende korte termijn, dan wil je zo veel mogelijk slijmstoffen en kan je het best kiezen voor gekookt lijnzaad. Gaat het je puur om het bijvoeren van wat extra eiwitten, dan is lijnzaadschroot een geschikt product. Wil je specifiek gebruik maken van het ontstekingsremmende effect van de omega-3 vetten, dan is het belangrijk rauwe, onverhitte lijnzaden te voeren of koudgeperste olie, en bijvoorbeeld geen schroot, geperste vlokken of brokken omdat deze minder vetten bevatten en/of verhit zijn geweest. Heb je geen specifiek doel maar wil je gebruik maken van alle voordelen van lijnzaad, kies dan niet voor een fractie zoals olie of schroot, maar voor complete, rauwe (gemalen) zaden welke nog alle inhoudsstoffen bevatten.
Gedachte-experiment
Wanneer denk je dat je zelf de meeste zaadjes kapot kauwt? Als je een bakje zaden apart oplepelt, of als je datzelfde bakje zaden gemengd in een salade opeet?
Wanneer denk je dat je zelf de meeste zaadjes kapot kauwt? Als je een bakje zaden apart oplepelt, of als je datzelfde bakje zaden gemengd in een salade opeet?
Conclusie
Lijnzaad is een gezonde aanvulling op het rantsoen van paarden. Het bevat waardevolle en essentiële voedingsstoffen en kan ook voor specifieke doelen ingezet worden: bijvoorbeeld voor het verminderen van ontstekingsreacties, ter gedeeltelijke vervanging van omega-3 en vitamines uit gras, of het verwijderen van zand uit de darmen. Er bestaat ook bewijs voor een positieve invloed van omega-3 vetten (uit bijvoorbeeld lijnzaad) op hoefbevangenheid door het verhogen van de insuline gevoeligheid en de ontstekingsremmende werking. In tegenstelling tot wat vaak aangenomen wordt, is rauw lijnzaad veilig te voeren aan paarden tot ten minste 1 gram per kilogram lichaamsgewicht. Ondanks de aanwezigheid van meervoudig onverzadigde vetzuren is lijnzaad niet gevoelig voor oxidatie door het zeer hoge gehalte aan natuurlijke antioxidanten. Rauw lijnzaad verdient verder in principe de voorkeur omdat de meeste voedingsstoffen hierin behouden zijn, al kan een bepaalde bewerkingsvorm van lijnzaad prima passen bij een specifiek voedingsdoel.
