Geplaatst Algemeen
Lis Hartel en Jubilee tijdens de Olympische Spelen van 1952.
Foto: Fotograaf van het IOC/Wikimedia Commons
Vandaag de dag vinden we het vanzelfsprekend dat paardensport een van de enige olympische sporten is waarin mannen en vrouwen tegen elkaar strijden, maar het is nog niet zo lang geleden dat opmerkelijke amazones het glazen plafond aan diggelen sloegen. Deze maand blikken we terug op een aantal van hen. Een versie van dit verhaal verscheen voor het eerst in Untacked magazine.
Het verhaal van de Deense olympische dressuuramazone Lis Hartel is afwisselend inspirerend en nederig makend. Niet alleen omdat ze een olympische medaille won in 1952 - de eerste gelegenheid in de geschiedenis dat vrouwen werden toegelaten op het olympisch paardensportpodium - maar ook vanwege de ongelooflijke tegenslagen die ze met gratie en waardigheid overwon om dit te doen.
Lis Hartel kreeg op 23-jarige leeftijd polio. Hoewel het haar mobiliteit voor de rest van haar leven beïnvloedde, maakte het haar alleen maar vastberadener om te winnen. Ze wilde niet alleen vechten tegen de slopende en ongeneeslijke ziekte, maar ook slagen op het hoogste niveau in de sport.
Met een verlies van gevoel vanaf haar knieën en zwakte in haar armen en benen, ontwikkelde Hartel een unieke gevoelige rijstijl die toeschouwers aanzette tot commentaar op haar "onzichtbare hulpen". Onder haar bewonderaars was niemand minder dan de directeur van de Spaanse Rijschool in Wenen, Alois Podhajsky, die haar vertelde dat ze een van de beste ruiters ter wereld was. Hij moedigde haar, samen met haar eerste trainer Gunnar Andersen, aan om zich te richten op de Olympische Spelen van Helsinki in 1952.
Dit was de eerste keer dat vrouwen en burgers de kans kregen om deel te nemen aan de olympische beweging, en Hartel was een van de vier vrouwen die deelnamen in de dressuursport. De anderen waren de Duitse Ida von Nagel, de Noorse Elsa Christophersen en de Amerikaanse amazone Marjorie Haines.
Hartel zou vandaag de dag geclassificeerd worden als een paradressuurruiter, maar die sport maakte geen deel uit van het hippische vocabulaire in de jaren 1950. Ze had geen rolmodel, dus in plaats daarvan werd ze er een.
Hartel was meer dan in staat om zich staande te houden in Helsinki en ze werd tweede, achter de legendarische Zweedse ruiter Henri Saint Cyr, die Hartel galant naar het medaillepodium droeg. Het publiek stond versteld van haar daad en had geen idee met welke handicap ze reed, totdat ze zagen hoe moeilijk het voor haar was om zonder hulp te blijven staan. Hartel heeft zich haar hele leven lang hardnekkig verzet tegen het gebruik van een rolstoel.
Hartel werd in maart 1921 geboren in een hippische familie in de kustplaats Hellerup, net ten noorden van Kopenhagen in Denemarken. Allebei haar ouders reden voor hun plezier, maar het was haar moeder, Else Holst, die zich ontpopte als de taakopzichter van de familie en haar dochter een strikt gevoel voor discipline bijbracht dat haar haar hele leven zou bijblijven en toegepast zou worden op elk aspect van haar carrière.
Lis trouwde op 20-jarige leeftijd met haar man Finn en een jaar later werd hun eerste dochter, Pernille, geboren. Twee jaar later kreeg Lis polio toen ze zwanger was van haar tweede kind, Anne. De artsen vertelden haar dat ze met krukken zou kunnen lopen als ze geluk had, laat staan weer paardrijden. Maar Lis was al een volleerd ruiter met veel succes in zowel dressuur als springen, dus ze nam geen genoegen met een nee.
Samen met haar beroemde merrie Jubilee begon ze consistent te winnen op M-niveau in 1949, en een jaar later kwamen ze uit op S-niveau en wonnen ze de Prix St. Georges in Rotterdam. Vier jaar na hun historische olympische debuut wonnen ze opnieuw zilver op de Olympische Spelen in Stockholm. Lis won ook de Deense kampioenschappen dressuur voor drie opeenvolgende jaren, van 1952-1954, en deed dat opnieuw in 1956 en 1959.
Tegen alle verwachtingen in was Lis een "godin in de kunst van de dressuur", merkte de beroemde Duitse jurylid Gustav Rau ooit op, maar dat steeg haar niet naar het hoofd. De Deense teamruiter Mikala Munter Gundersen trainde vijf jaar met Lis, toen ze in de 70 was. Gundersen luisterde graag naar de legendarische herinneringen met bescheidenheid en humor, als ze stilstond bij haar prestaties.
"Ze was een heel bescheiden persoon", zegt Gundersen. "En als ze foto's en films van haar successen bekeek, zei ze: 'Ik kan niet geloven dat ik het was en dat ik dit allemaal heb gedaan'."
Gundersen gaat verder: "als kind keek ik al tegen haar op en ik was enorm onder de indruk van haar professionaliteit en haar ambities. Toen ik de kans kreeg om met haar te trainen, greep ik die met beide handen aan. Ze leerde me hoe ik mijn zit en lichaam moest gebruiken, want daar vertrouwde ze op."
Zelfs na een beroerte op latere leeftijd bleef Lis vastbesloten om te paardrijden en Gundersen hielp haar op haar paard. En ondanks haar opmerkelijke prestaties, rekende Lis haar leerlingen nooit trainingsgeld. Zoals Gundersen zich herinnerde: "Ze zei altijd dat ze nooit het brood van een professionele trainer zou afnemen, en ze zou alles doen voor haar leerlingen."
Lis werd een rolmodel voor polioslachtoffers door wereldwijd geld in te zamelen via de Polio Foundation. Ze richtte ook de Lis Hartel Foundation op, en er werd een centrum voor gehandicapten in Doorn, Nederland, naar haar vernoemd.
Lis, die in 2009 op 87-jarige leeftijd overleed, werd in 1992 opgenomen in de Hall of Fame van Denemarken en in 1994 werd ze als eerste Scandinavische opgenomen in de International Women's Hall of Fame.
