Bokt.nl

Citaat:

Bietenpulp als paardenvoeder: (on)gewenste effecten ?

Door: Annemarie F.S. Olsman

Bietenpulp is een voedermiddel met een omstreden reputatie; “het is rijk aan koolhydraten en dat is slecht voor een paard…”, “eenmaal opgenomen gaat het zwellen en dat veroorzaakt een maagruptuur…”, “het heeft geen voedingswaarde…”, “paarden vinden het niet smakelijk…”. Dit zijn allemaal uitspraken welke vaak het gevolg zijn van onwetendheid en wantrouwen jegens het product en zijn te scharen in de categorie ‘empirisch geneuzel’ omdat de effecten van bietenpulp als voedermiddel voor paarden nauwelijks zijn onderzocht. Toch zijn er de laatste jaren verschillende wetenschappelijke artikelen gepubliceerd en worden er regelmatig discussies op internet gevoerd zoals in het onderstaande is samengevat. Hieruit blijkt dat ook bij de vaak genoemde relatie tussen bietenpulp en een slokdarmverstopping de vraag kan worden gesteld: feit of fabel?

Samenstelling en eigenschappen
Bietenpulp is het restproduct van de suikerproductie. Suiker (sucrose) wordt geëxtraheerd uit suikerbieten en wordt vervolgens gebruikt voor humane consumptie. De hoeveelheid sucrose in de resterende pulp is derhalve zeer laag. Alhoewel sommige voederproducenten melasse toevoegen aan pulp om de smakelijkheid van pulp te verhogen (gemelasseerde bietenpulp), is de hoeveelheid goed verteerbare, snel fermenteerbare koolhydraten in bietenpulp laag en dus is het risico op verzuring in de dikke darm, met alle gevolgen van dien, laag. Om een idee te krijgen: de hoeveelheid suiker in 5 kg bietenpulp is ongeveer gelijk aan de hoeveelheid suiker in een paar appels.
Daarentegen is bietenpulp rijk aan slecht verteerbare, matig snel fermenteerbare koolhydraten, zoals bijvoorbeeld pectine. Middels microbiële fermentatie in de dikke darm worden deze koolhydraten omgezet in vluchtige vetzuren en dragen in deze vorm bij aan de energievoorziening van het paard.
Tot slot is pulp ten opzichte van de energie inhoud (ca 900 VEP per kg droge stof) relatief eiwitarm (ca 8 tot 10% in de droge stof), rijk aan calcium en bevat nauwelijks tot geen fosfor, vitamine B, caroteen en vitamine D. Bietenpulp is dus rijk aan energie, rijk aan matig snel fermenteerbare koolhydraten en bevat weinig eiwit. Door deze eigenschappen is bietenpulp een geschikt product om in het dagelijkse rantsoen zowel een deel van het ruwvoer als van het krachtvoer te vervangen. Hierbij dient men wel rekening te houden met de lage gehaltes aan vitaminen en mineralen in bietenpulp; middels een rantsoenberekening is eenvoudig te bepalen of het supplementeren van mineralen- en/of vitaminen nodig is.

Toepassing in de praktijk
Er zijn verschillende redenen, al dan niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, om bietenpulp op te nemen in het dagelijkse rantsoen.
Ten eerste zouden schrale paarden baat hebben bij pulp doordat ze sneller op gewicht komen en beter op gewicht blijven. Ook paarden die veel energie nodig hebben, maar niet onbeperkt krachtvoer kunnen opnemen (verzuring in de dikke darm), zouden welvaren bij bietenpulp. Pulp wordt om deze reden veel gevoerd aan renpaarden in het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast zou het een betere ruwvoerbron zijn dan hooi voor paarden met luchtwegproblemen: bietenpulp bevat veel vezels (lees: matig snel fermenteerbare koolhydraten), geen stof en geen schimmelsporen of allergenen die hooi juist wel bevat. Ook zouden paarden met gebitsproblemen makkelijker pulp op kunnen nemen dan hooi en zou het vanwege de goede verteerbaarheid een goed voeder zijn voor paarden die herstellende zijn van ziekte.
Naast bovengenoemde “praktijkervaringen” zijn er een aantal wetenschappelijk onderbouwde argumenten aan te dragen. Ten eerste zou bietenpulp het eiwitmetabolisme kunnen beïnvloeden, met name op het niveau van de absorptie van ammoniak. Door diverse auteurs wordt geadviseerd om paarden met leveraandoeningen bietenpulp te voeren. Dit advies is gebaseerd op het volgende: in de dikke darm zou bietenpulp enerzijds een pH daling induceren en anderzijds de microbiële groei stimuleren. Daardoor wordt er meer ammoniak met de mest uitgescheiden en dus minder ammoniak geabsorbeerd. Ammoniak wordt nog steeds gezien als een van de belangrijkste neurotoxische stoffen in de pathogenese van hepato-encefalopathie (HE). Een vermindering in de absorptie van ammoniak in de dikke darm zou het risico op HE verminderen en de lever ontlasten. De lever is immers het enige orgaan waar het neurotoxische ammoniak omgezet wordt in ureum, dat vervolgens door de nieren wordt uitgescheiden. Uit recent onderzoek blijkt dat het voeren van bietenpulp inderdaad leidt tot een daling in de veneuze ammoniakconcentratie.
Daarnaast is er beschreven dat het voeren van bietenpulp een daling in de veneuze creatinineconcentratie veroorzaakt. Mogelijk hangt dit effect samen met waarnemingen dat het voeren van bietenpulp leidt tot een verandering in het metabolisme van triacylglycerolen. Deze waarnemingen tezamen zouden kunnen duiden op een verandering in het energieverbruik van spieren. Echter, het mechanisme wat aan beide bovengenoemde waarnemingen ten grondslag ligt is niet geheel duidelijk en vraagt om nader onderzoek.
Tot slot zijn er vooralsnog geen duidelijke aanwijzingen om aan te nemen dat bietenpulp de absorptie van mineralen zou beinvloeden.

Voorweken en smakelijkheid: gevaar …?
In tegenstelling tot wat vaak gezegd wordt is voorweken (“natte pulp”) niet altijd nodig. In de literatuur is beschreven dat paarden 5 kg gedroogde bietenpulp (als brok) per dag opnamen zonder dat daarbij problemen werden gezien zoals een slokdarmverstopping. Problemen zijn echter niet ondenkbaar bij paarden die onvoldoende kauwen en/of wanneer water onvoldoende (niet ad lib) beschikbaar is. Ook blijkt het ene paard gevoeliger voor verstopping te zijn dan de ander. Daarom wordt door de meeste auteurs toch aangeraden om bietenpulp voor te weken in koud water (minstens 2 tot 3 uur) of in heet water (> 50 ºC, < 100 ºC en af laten koelen tot handwarme temperatuur). Voor de verhouding wordt geadviseerd: 3 L water op 1 kg pulpbrok. Alhoewel het zwelvermogen van pulp aanzienlijk is, zijn verhalen over maag- of darmrupturen niet gegrond bij gezonde paarden met een normale maaglediging en darmfunctie. Echter, bij paarden met ernstige motiliteitsstoornissen van het maagdarmkanaal (bijvoorbeeld een maagimpaction) is de kans op problemen zeker niet ondenkbaar.
Een bijkomend voordeel van voorweken is dat het voeren van poeders of oliën, zoals supplementen of geneesmiddelen, eenvoudiger wordt: door een supplement te mengen met de natte pulp is men er zeker van dat het supplement daadwerkelijk in het paard terecht komt en dat niet de helft aan de voerbak blijft kleven. Nadelen van voorweken zijn er echter ook. Ten eerste moet voorweken in koud water niet te lang duren (max 12 uur). De houdbaarheid van natte pulp is niet oneindig; schimmels afkomstig uit de omgeving gedijen prima op dit product. Ook treedt fermentatie op bij warme omgevingstemperatuur. Het mag duidelijk zijn dat dit de smakelijkheid niet bevordert. Dit probleem doet zich met name voor in de zomer. In de winter zou voorgeweekte pulp kunnen bevriezen; ook dit is niet bevordelijk voor de opname.
Over smaak valt niet te twisten, zelfs niet bij paarden. Voorgeweekte bietenpulp zou smakelijker zijn dan droge brok. Echter, paarden die niet gewend zijn om nat voer te eten kunnen in eerste instantie weigeren de geweekte pulp op te nemen. Een oplossing kan zijn om het krachtvoer (haver, biks, muesli) te mengen met de bietenpulp. En houdt immer rekening met het algemene principe van elke rantsoenwijziging: laat veranderingen geleidelijk plaatsvinden! Vaak wordt hiervoor een periode van 5 dagen aangehouden. Daarnaast is het van belang dat een paard ab lid beschikt over schoon fris water.

Verkrijgbaarheid en prijs
Bietenpulp is zowel nat (vers of ingekuild) als droog (gepelleteerd als brok) te verkrijgen.
Bij de fouragehandel is de brok verkrijgbaar in zakken van 20 of 25 kg. De prijs varieert tussen de E 5,- en 10,- per 25 kg. Voor zover bekend wordt bietenpulp niet verwerkt in Nederlandse commerciële krachtvoeders.
Hoeveel bietenpulp er dagelijks aan een paard gevoerd kan of zou moeten worden, hangt af van de reden waarom het opgenomen wordt in het totale rantsoen; is het de bedoeling om een deel van het ruwvoer (gras, kuil of hooi) òf juist een deel van het krachtvoer te vervangen? Wordt pulp gevoerd als extra energiebron naast het bestaande rantsoen? Of wil men een rantsoen samenstellen voor een paard met leverproblemen? Een rantsoenberekening biedt op dit soort vragen een eenvoudig antwoord.

Conclusie
Bietenpulp, al dan niet voorgeweekt, is een voedermiddel dat de energiedichtheid van het rantsoen aanzienlijk kan verhogen zonder dat daarbij het risico op verzuring in de dikke darm toeneemt. Daarnaast is bietenpulp een smakelijk, relatief eiwitarm product. De noodzaak of wens om bietenpulp voor te weken hangt samen met de eetgewoontes en eventuele ziekteproblemen van een paard en de praktische haalbaarheid. Alhoewel er sterke aanwijzingen zijn voor verschillende positieve effecten van bietenpulp op het metabolisme van het paard, dienen deze nader onderzocht te worden om de toepassing van bietenpulp in de (dieet)voeding en therapie van lever- en maagdarmaandoeningen beter te kunnen onderbouwen. De hoeveelheid bietenpulp welke gevoerd kan worden, evenals de noodzaak tot het supplementeren van mineralen en/of vitaminen, kan eenvoudig beoordeeld worden aan de hand van een rantsoenberekening.

Referenties

Literatuur:
Hallebeek J.M., Beynen A.C., 2002. Influence of dietary beetpulp on the plasma level of triacylglyerols in horses. J.A.P.A.N., in press.
Olsman A.F.S., Jansen W.L., Sloet van Oldruitenborgh-Oosterbaan M.M., Beynen A.C., 2002. Assessment of the minimum protein requirement of adult ponies. J.A.P.A.N., in press.
Olsman A.F.S., Huurdeman C.M., Jansen W.L., Haaksma J., Sloet van Oldruitenborgh-Oosterbaan M.M., Beynen A.C., 2002. Macronutrient digestibility, nitrogen balance, plasma indicators of protein metabolism and mineral absorption in horses fed a ration rich in sugar beet pulp. Submitted for publication.

Een uitgebreide literatuurlijst is op aanvraag bij de auteur te verkrijgen.

Websites:
http://staplhorse.tripod.com/beetpulp.html
www.paper-horse.com/askthevet/beetpulp.htm
www.shady-acres.com/susan/beetpulp.shtml
www.xcodesign.com/aaep/displayArticles.cfm?ID=111
www.equinerescue.info/weightgain.txt



Over de auteur: Annemarie Olsman, oud-bestuurslid van VHiVer, heeft na het behalen van haar doctoraal Diergeneeskunde een excellent tracé programma doorlopen bij de HGP, Afdeling Voeding en Discipline Inwendige Ziekten. Dit excellent tracé programma, getiteld “Equine nutrition and hepatic function; a perfect match?” heeft zij in april 2002 afgerond. Op dit moment doet zij promotieonderzoek naar voeding en de ammoniakstofwisseling bij paarden en volgt de differentiatie coschappen.