Geplaatst Algemeen
Fredy Knie senior met paard. Foto: Markus Bärlocher/Wikimedia Commons
Dit artikel is geschreven door Silke Rotterman. Haar interesse ligt bij de klassieke dressuur, zij is bekend van haar gedetailleerde geschiedenisartikelen over de gouwen oudjes in de dressuursport en haar artikel over klassieke dressuurtraining, die vaak diep op de materie in gaan. Zelf rijdt ze al sinds haar jeugd. Ze heeft enige tijd doorgebracht bij voormalig olympisch kampioene Christine Stückelberger en haar trainer Georg Wahl. Hun klassieke benadering heeft een beslissende invloed gehad op hoe Silke de sport nu ziet. Sinds 2010 werkt ze samen met kolonel Christian Carde, met wie ze ook enkele boeken schreef over de klassieke dressuur. Silke fotografeert ook en schrijft regelmatig artikelen voor internationale paardentijdschriften en -websites, zoals Eurodressage.com. Dit artikel is een vervolg op [VN] [AG]“Welkom in het circus!” Over klassieke dressuur in het circus, dat eerder al op VN is verschenen.
“Dressuur moet liefdevol zijn”
Degene die ooit Fredy Knie senior midden in zijn piste een kudde paarden zag dirigeren, een paard hogeschooldressuur liet doen, of prachtige sprongen aan de hand, zal dit nooit vergeten, of je nou een paardenkenner of een leek bent. De kalmte van de man en de paarden samen, de trots en voldoening op hun gezichten, ze waren net zo spectaculair als de optredens zelf. Deze innerlijke gloed van paarden die topprestaties leveren, is fascinerend, maar ook iets dat ik vaak mis als ik toppaarden de dressuurring zie verlaten.
Fredy Knie senior deed iets dat werd voortgezet door zijn zoon, Fredy Knie junior, tot aan zijn achterkleinzoon Ivan Knie vandaag de dag. Het is van onschatbare waarde in tijden waarin het publiek steeds kritischer wordt ten opzichte van paarden in de sport of het circus.
Kindsterretje Fredy Knie senior
In 1920 werd Fedry Knie senior geboren, de zoon van Friedrich Knie. Dit was amper één jaar nadat de broers Friedrich, Rudolf, Charles en Eugen Knie hun particulier gefinancierde “Swiss National Circus” oprichtten en hun eerste tent kochten, om hun shows van buiten naar binnen te brengen.
Negen jaar later kreeg de kleine Fredy van zijn vader een al opgeleid paard, een grote Hannoveraan, en ze werden een attractie. Het paard heette “Exzellenz”, en werd al snel onderdeel van het circusprogramma. Fredy Knie senior werd de jongste hogeschoolruiter in de geschiedenis. Hij toonde met het paard de hogeschooloefeningen, ook in het buitenland, in Brussel. Als twaalfjarige reed hij ook in het wereldberoemde circus “Olympia” in Londen, op een Duits gefokte Arabische hengst, en trok daarmee alle aandacht.
Oskar Frank
Iedereen zou denken dat de kleine jongen, na zo’n start, in de jaren die volgenden gemakkelijk zou opklimmen naar de top, maar na een tijdje werd Fredy senior minder enthousiast. Hij kon niet tegen de manier waarop de paarden in tijd normaliter getraind werden voor hun circusoptredens: onder grote druk en met prikkers.
Uiteindelijk werd hij naar de beroemde Oskar Frank gestuurd, van het Swiss Remount Depot in Thun. Oskar trainde paarden tot op Grand Prix-niveau en tot op de dag van vandaag, lang na zijn dood, heeft hij nog steeds een respectabele reputatie in Zwitserland.
Sigrid Eicher, de auteur van het boek “Fredy Knie”, schreef dat Oskar Frank de jonge Fredy een heleboel leerde over de theorie van het paardrijden, maar klaarblijkelijk weinig over het karakter van het paard. De intussen overleden tv-verslaggever Horst Stern maakte de veelbekeken documentaire "Bemerkung zum Pferd im Zirkus" (Remarks on the horse in the circus). Over Fredy Knie merkte hij in deze documentaire op: “hij had verschillende leermeesters, maar er was er slechts één die hem een stempel gaf, omdat hij nooit de paarden sloeg.”
Rablo
Deze opmerkelijke man was de Hongaarse artiest Michael Schmitt, die af en toe paarden verkocht aan Circus Knie. Eén van die paarden van de Hongaars gefokte Schimmel Rablo. Fredy Knie was achterin zijn tienerjaren toen hij enkele maanden met de hengst ging werken, onder toeziend oog van Schmitt. Hij leerde er veel, maar in zijn hoofd bleven twee belangrijke vragen spoken: “waarom begrijpt mijn paard mij niet?” en “hoe kan ik mijn paard op een begrijpelijkere manier uitleggen wat ik van hem wil?”
Dit was de start van een mooie reis. Het optreden, de oefening, het kunstje, dat was nooit het belangrijkste doel van Knie. Dat was om paarden te trainen op zo’n manier dat hun karakter en innerlijke kracht behouden bleven, of zoals sommigen het omschreven: moreel. Dit alles leek alleen mogelijk als hij een manier van communiceren kon vinden die geweld volledig overbodig maakte.
Rablo was het eerste hogeschoolpaard dat Knie vanaf het begin getraind heeft. Hij liet hogeschooloefeningen met hem zien zonder zadel of hoofdstel. Dit was een buitengewone bevestiging van het talent van deze jongeman en zijn toewijding aan een benadering op basis van wederzijds vertrouwen en een hechte samenwerking.
Klassieke principes en ontspanning
Begin jaren ’40, na het vroegtijdig overlijden van hun vader, werden Fredy Knie senior en zijn broer Rolf de baas van het circus. Een erg moeilijke tijd voor een circus, zelfs in het neutrale Zwitserland, want vele artiesten kwamen uit het buitenland en de Tweede Wereldoorlog eiste zijn tol in vele Europese landen. In Zwitserland werden paarden weggehaald voor het leger en de rantsoenen werden gelimiteerd. Dit betekende dat de roofdieren in het circus niet langer gevoerd konden worden, door een tekort aan vlees. Zij moesten ingeslapen worden om langer lijden te voorkomen.
Aan het begin van de jaren ’50 raakte Fredy senior bevriend met George Wahl, een vriendschap die een leven lang zou duren en die hun beider kennis zou verrijken. Wahl had tien jaar doorgebracht bij de Spaanse Rijschool in Wenen en volgde lessen bij de grootste namen van de school, zoals Gottlieb Polak, tot deze overleed. Beide mannen leerden van elkaar en vulden elkaar goed aan, omdat ze allebei hun werk baseerden op de klassieke principes van het rijden. Geen noodgrepen, geen trucjes, maar in plaats daarvan veel geduld en werken in kleine stapjes, om zo lichaam en geest te laten wennen aan alle uitdagingen.
Dit was ook noodzakelijk, omdat het werken in de piste anders schadelijk kan zijn. Knie bouwde zijn jonge paarden zorgvuldig op en voorzag ze van voldoende voedsel zodat ze tot op hoge leeftijd fit en gezond bleven. Deze lange levensduur was ook te danken aan het feit dat de paarden fris in hun hoofd en leergierig bleven. Dat is al een kunst op zich!
Een foto van de paardendressuur op het programmaboekje
van Circus Knie van de voorstelling op 30 juni 1951 in
het Belgische Antwerpen.
Foto: Wikimedia Commons
Fredy Knie senior hield in zijn werk vast aan zijn hoogste principes: ontspanning en vertrouwen. Wat het paard ook maar moest leren, hij moest er ontspannen aan beginnen. Ontspanning komt omdat het paard vertrouwen heeft in zijn trainer, en dit komt weer door goede ervaringen. Omdat er in de benadering van Knie geen ruimte was voor druk of geweld, kreeg spanning geen kans. In plaats daarvan waren zijn paarden ontspannen, oplettend en gemotiveerd. Als de training, en dan zelfs de meest veeleisende oefeningen als piaffe of de hogeschoolsprongen, de paarden geen stress bezorgde, verzetten ze zich daar ook niet tegen. In plaats daarvan deden ze tevreden hun werk. Ontspannen paarden zorgen op hun beurt ook weer voor een ontspannen trainer!
De methode van Knie was niet alleen gebaseerd op het niet gebruiken van geweld, maar ook op belonen: met de stem of iets lekkers. Als er al onenigheden waren, dan ging hij op een zodanige manier aan het werk dat de training altijd positief kon worden afgesloten. Dit herkende de beroemde Franse generaal L’Hotte zo’n 100 jaar eerder ook al: “het paard moet net zo vrolijk naar de stal gaan als dat hij eruit kwam.”
De zweep als aanwijsstok
Fedie Knie Senior was buitengewoon, zowel met het werken in vrijheid als in het hogeschoolrijden. Enkele van zijn paarden toonden in die tijd de hogeschoolsprongen net zo excellent als de paarden in Wenen. Wat de toeschouwer echter nog het meest verbaasde, waren het gemak en de motivatie waarmee de paarden de meest ingewikkelde oefeningen uitvoerden.
Iedereen die ik sprak was het er absoluut over eens dat Fredy Knie senior een ongelooflijke grootheid was, voornamelijk in wat hij met het werken aan de hand kon bereiken. Zijn vermogen om de paarden van dichtbij te observeren en ze vervolgens met extreme precisie en precies intensief genoeg aan te raken om de gevraagde reactie te krijgen, daarin was er geen tweede. Om deze reacties te krijgen, waren opnieuw vertrouwen en ontspanning nodig, deze moesten in de loop van de lange training worden bereikt en goed bevestigd. De zweep werd hierbij nooit als strafwerktuig gebruikt, alleen om het paard te helpen de oefening te begrijpen. De zweep werd gezien als een verlenging van de arm van de trainer. Knie besteedde er veel tijd aan om de paarden te laten wennen aan de zweep. Om dat te bereiken, hield hij enige afstand en aaide hen met de zweep over het hele lichaam. Terwijl hij dat deed, sprak hij kalmerend tegen de paarden, totdat ze volledig ontspannen waren.
In het boek van Sigrid Eicher benadrukt Knie de reden dat de piaffe een oefening is die paarden vaak in de stress doet schieten. De oorzaak hiervoor is onjuiste training aan de hand en verkeerd gebruik van de zweep. “In het verleden werd een paard, als hij naar de zweep trapte, geslagen voor de trainer. Dit maakt de angst van het paard alleen maar groter”, zo vertelde Knie senior.
Alois Podhajsky, de meest legendarische directeur van de Spaanse Rijschool in de geschiedenis, merkte in de tv-documentaire van Horst Stern op hoe zacht en lichtvoetig de piaffes van Knie waren, zelfs die van de wat zwaarder gebouwde Friezen. De zachtheid en lichtvoetigheid werden beschouwd als het resultaat van een stressvrije training van deze zo veeleisende, verzamelde oefeningen. Voor Knie zelf was verzameling het resultaat van een ontspannen paard dat in balans loopt, en daardoor de ronde en harmonieuze oefeningen ook kan laten zien.
Hij gebruikte de zweep dan ook zoals een dirigent zijn baton gebruikt om een orkest te dirigeren. Sommige zelfbenoemde dressuurtrainers doen niets anders dan de zogeheten piaffepasjes uit hun bange paarden te dwingen. Zij zouden er goed aan doen om wat oude video’s van Knie te bekijken, om te zien hoe weinig je maar nodig hebt voor een groots resultaat.
Circus en dressuurwedstrijden
In de huidige tijd is het niet ongewoon dat zelfs ruiters die op het hoogste niveau de prijzen aaneen rijgen, hulp vragen aan trainers om hun paarden de passage en piaffe te leren. Vroeger was dat erg ongebruikelijk. Fredy Knie senior was echter zo’n grote meester en zo vernieuwend, dat vanaf het einde van de jaren ’60 steeds meer wedstrijdruiters hem kwamen vragen om hulp.
Internationaal bekende ruiters als Ulrich Lehmann van de Zwitserse Cavalerieschool in Berne, die in 1976 olympisch zilver won, maar bijvoorbeeld ook Doris en Daniel Ramseier en Otto Hofer zochten zijn hulp. Net als Silvia Iklé en nog veel meer andere ruiters. De Zwitserse teamruiter Antonella Joannou was zelfs enkele jaren een leerling van Fredy Knie in zijn circus, nadat zij haar eerdere opleiding had afgerond. Fredy Knie senior waardeerde het werken met deze wedstrijdruiters. Zo nu en dan werd hij ook gezien bij nationale of internationale wedstrijden, bijvoorbeeld bij het CDI 1976 in Parijs, of in Donaueschingen.
Zelf was hij een drukbezet man en deed nooit mee aan dressuurwedstrijden. Echter, in 1977 werd Knie zijn uitzonderlijke werk met paarden erkend en Fredy ontving een Gouden Clown tijdens het circusfestival in Monte Carlo. Deze werden in 1974 opgericht door de overleden prins Rainier III van Monaco. Deze zogeheten “Circus-Oscar” is de meest waardevolle prijs die een circusartiest kan winnen.
De zoon van Fredy Knie senior was de eveneens talentvolle Fredy Knie junior. Hij kreeg dezelfde eer in 1996, drie jaar nadat zijn dochter Geraldine een Zilveren Clown won. Kortgeleden, in 2020, won Ivan, de toen 21-jarige zoon van Geraldine, nog een Gouden Clown voor de paardenact die hij opvoerde met Maycol en Woiris Errani.
Fredy Knie junior, toen hij op 22 december 1986 in Theater Carre de Oscar Carre Trofee
ontving uit handen van Toon Hermans.
Foto: Roland Gerrits/Anefo/Wikimedia Commons
De intussen overleden Horst Stern (1920 – 2019) opende zijn gerespecteerde tv-documentaire "Bemerkungen über das Pferd im Zirkus" met de woorden “Wetenschappers komen en gaan, het publiek heeft altijd toegang. Dit is niet het geval in de stallen van de beroemde wedstrijdruiters.” De beroemde Duitse tv-journalist gaf aan dat de trainingen van Knie van zodanig hoge kwaliteit zijn, dat ze niets te verbergen hebben. Om die reden had het zijn interesse getrokken.
Bij Circus Knie waren de deuren nooit gesloten. Al in 1938 opende het Circus Knie de deuren voor het publiek en kon men gratis de dagelijkse ochtendtraining volgen. Fredy Knie senior, die toen net 18 jaar was, wilde iedereen laten zien op welke manier hij de dieren trainde en vertelde het publiek ook de reden achter zijn zelfdiscipline. Hij wilde een goed voorbeeld geven met het werk dat hij altijd publiekelijk liet zien.
Deze traditie bleef onveranderd toen zijn zoon Fredy Knie junior het overnam en wordt nog steeds in ere gehouden door Geraldine, de dochter van Fredy Knie junior, die nu verantwoordelijk is voor het artistieke gedeelte van het circus. Zelfs in deze tijd, met de opkomst van de sociale media, hebben zij niets te verbergen!
De deuren zijn en blijven geopend voor mensen die een meer specifieke interesse hebben dan het gemiddelde publiek, namelijk wetenschappers. Zij hebben het werk van Knie voor hun onderzoeken geanalyseerd, sommige zelfs decennialang. Bijvoorbeeld Dr. Klaus Zeeb, de intussen overleden Duitse dierenarts gespecialiseerd in gedragswetenschappen. Hij was het hoofd van een groep onderzoekers die in Duitsland een handleiding maakte voor het houden, trainen en gebruiken van dieren in het circus, en waar Knie mee samenwerkte. Zeeb, die in 2020 overleed, schreef een boek over hoe de paarden die bij Knie getraind werden. Hij vertelde in de editie van maart 2019 aan het Zwitserse tijdschrift Kavallo “dat het bij Fredy Knie senior duidelijk werd dat dressuur niets te maken heeft met geweld tegen het paard en dat alleen empathie, biologisch begrip en consistentie de hulpmiddelen zijn om een wederzijdse verstandhouding met een dier te krijgen, zonder het ooit te vermenselijken.”
Een veelgehoord verwijt is dat het trainen van paarden voor het circus tegen hun natuur in gaat en dat het onnatuurlijke bewegingen van het paard vraagt. Bij Circus Knie is dit verwijt onhoudbaar. Fredy Knie senior, zijn zoon Fredy junior en hun opvolgers baseerden geen enkele oefening op iets anders dan origineel, natuurlijk gedrag, zelfs als het eindresultaat totaal niet natuurlijk lijkt.
De documentaire van Horst Stern toonde op een indrukwekkende manier aan het grote publiek dat het circusrijden bij Knie gebaseerd is op moraal. Wetenschappers die bij Knie waren, hebben ook ooit de hartslag van de paarden gemeten en niet eentje daarvan was verhoogd. Bij sommige paarden ging hij zelfs omlaag voordat ze op moesten, wat het bewijs was dat paarden mentaal geweldig in balans waren en er tijdens het werk geen sprake was van stress. Dit zijn de bewijzen die tegenwoordig nog net zo belangrijk zijn als in de jaren ’70, toen Stern in een aantal weken tijd zijn documentaire maakte.
Op Eurodressage.com zijn diverse video’s te zien over Fredy Knie senior, waaronder zijn optreden waarmee hij de gouden clown won. Ook is hier een kort stukje te zien van de documentaire van Horst Stern. De complete documentaire is hier te vinden.
