Paard met vreemde symptomen

Moderators: C_arola, Coby, Nicole288, Dyonne

Toevoegen aan eigen berichten
 
 
suikermeisje

Berichten: 8346
Geregistreerd: 19-05-08
Woonplaats: Tiel

Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 27-01-24 00:20

Als allereerst: er is een dierenarts bij betrokken, bloedonderzoek is in gang gezet en is nu afwachten. Maar gezien de symptomen die niet eenduidig zijn vraag ik hier om adviezen of ideeën. Want meer mensen samen hebben meer kennis dan ik alleen.

Symptomen:
- Veel drinken en plassen
- Paard loopt goed, niet kreupel. Maar na het rijden en uitgebreid uitstappen (15min) en dan afhandelen en deken op enzo dus 10min stilstaan, loopt hij daarna extreem kort. Vooral op het harde maar ook wel wat op het zacht.
Eerder heeft hij dit een hele korte tijd (paar dagen) gehad toen hij in de lente van de wei zonder gras, naar de wei met gras verhuisde. Dit is al een aantal lentes en zomers geweest, ik leek het aardig onder controle te hebben.
Paard ziet er super gezond uit (aldus dierenarts). Geen vochtbulten, vrolijk, looplustig, eet prima, werkt graag.
- wat onregelmatige hartslag, ipv een duidelijke boem boem rust. Dit was alleen aan zijn linker harthelft te horen, rechts niet. Dit was wel na het bloedprikken (en inenten maar dat maakt an sich geen verschil), hij maakte zich toen nogal druk erom.

Hij krijgt 1kg brok, wat luzerne, en 400gram muesli met haver erin. Voor een paar van 650kg dus niet per se veel krachtvoer in mijn ogen.

Hoefbevangenheid en spierbevangenheid zou de dierenarts vreemd vinden, aangezien hij voor de inspanning nergens last van heeft. Spierbevangen lijkt het ook niet, staat niet te trillen, geen vocht in zijn benen, geen vocht plekken op zijn lijf.

Iemand een idee welke ziektebeelden we nog meer zouden kunnen onderzoeken? De bloeduitslagen komen volgende week dus dat is even afwachten. Er is uitgebreid onderzoek gedaan dus ook hartfunctie, lever, nieren, eiwitten etc.

Achtergrond info:
Kwpn-er
16 jaar
Groot Paard, altijd al gevoelig geweest voor stalbenen, snel een dik been als er wondjes zijn. Oftewel, doorbloeding in zijn benen is niet zijn sterkste punt.
Heeft momenteel voldoende conditie om 30 tot 45 matig intensief te bewegen.

ikke

Berichten: 37550
Geregistreerd: 06-03-01
Woonplaats: next to nowhere

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 00:30

Hoewel niet 100% waterdicht zou ik Cuching (PPID) en PSSM in het achterhoofd houden.

Leverbot kan ook hele rare beelden geven en is lastig te diagnosticeren. Daar heb ik minder ervaring mee, maar er zijn best wat Bokkers die dit aan de hand gehad hebben en je kunnen vertellen of dit herkenbaar is.

Ik vind wel dat je weinig voert, in de zin dat ik ruwvoer mis. Hoeveel hooi voer je of hoeveel weidegang op gras heeft hij?

office
Berichten: 803
Geregistreerd: 24-05-13

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 08:45

Genoeg looplust zegt niet altijd iets over wel of geen klachten bij een paard.
Als hij na het rijden slechter loopt zou ik hem veel lichter werk aan bieden.Niet te veel draaien en zeker niet over zware bodem werken.Je hoeft niet alles te onderzoeken gezond boeren verstand kom je ook een eind mee.

Lukasje
Berichten: 11262
Geregistreerd: 06-01-15

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 09:08

Ik zou het bloedonderzoek afwachten. Hopelijk geeft dat een antwoord.

Wat betreft de hartslag, het nerveus zijn mag toch geen invloed hebben op het regelmatig zijn?

Elisa2

Berichten: 37193
Geregistreerd: 31-08-04

Re: Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 09:57

Test de dierenarts wel op spierbevangenheid?

PPID zou ik ook zeker testen inderdaad.

Ik zou EMS/ insulineresistentie ook niet uitsluiten, veel drinken en plassen zou daar een symptoom van kunnen zijn en dit kunnen ze bijv. krijgen als ze PPID hebben.

suikermeisje

Berichten: 8346
Geregistreerd: 19-05-08
Woonplaats: Tiel

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 27-01-24 10:06

Lukasje schreef:
Ik zou het bloedonderzoek afwachten. Hopelijk geeft dat een antwoord.

Wat betreft de hartslag, het nerveus zijn mag toch geen invloed hebben op het regelmatig zijn?


Nee klopt hoor, maar ik heb een paard gehad welke na inspanning een hartruis had, werd door het crossen bij ontdekt door de DA en is toen onderzocht bij de kliniek.


office schreef:
Genoeg looplust zegt niet altijd iets over wel of geen klachten bij een paard.
Als hij na het rijden slechter loopt zou ik hem veel lichter werk aan bieden.Niet te veel draaien en zeker niet over zware bodem werken.Je hoeft niet alles te onderzoeken gezond boeren verstand kom je ook een eind mee.


Als hij zo loopt na het rijden, hou ik hem niet aan het werk... Dat gaat dan gewoonweg niet. Ik heb afgelopen week 1x 30 min gereden. 15 min in de bak (strakke bodem en alles behalve zwaar) en 15 min gestapt. Hij loopt niet gevoelig op de straat in de zin van zere voeten.
En aangezien het steeds in de lente en zomer kort voor kwam, onderzoek ik nu toch maar wel. Heb al genoeg boerenverstand gebruikt, maar fijn dat je eerst informeert voordat je conclusies trekt hoe ik met m'n paard om ga... ik ga toch niet m'n paard rijden als ie na het rijden pijn heeft nadat ie even op de poetsplaats heeft gestaan. Dat is geen boerenverstand, dat is gewoon je eigen belang doordrammen. Hij heeft namelijk helemaal niks zwaars hoeven doen. Zijn lichte tour niveau hebben we al een hele tijd niet op getraind (ivm kleine kinderen die ik heb, wel elke week 2 a 3x gereden en gewone basisconditie).

ikke schreef:
Hoewel niet 100% waterdicht zou ik Cuching (PPID) en PSSM in het achterhoofd houden.

Leverbot kan ook hele rare beelden geven en is lastig te diagnosticeren. Daar heb ik minder ervaring mee, maar er zijn best wat Bokkers die dit aan de hand gehad hebben en je kunnen vertellen of dit herkenbaar is.

Ik vind wel dat je weinig voert, in de zin dat ik ruwvoer mis. Hoeveel hooi voer je of hoeveel weidegang op gras heeft hij?


Gras heeft hij nu niet (wonen op de klei), voordroog krijgt hij de hele dag, dus eet hij zo'n 15kg van op per dag. Voordroog komt van eigen land wat nooit bemest wordt dus niet veel eiwitten of suikers. (Grove schatting die 15kg, maar eet zoveel als ie wil. Zowel in de kale wei als op stal). Van gras lijken de klachten erger te worden dan op stal met voordroog (zomers heeft ie dit juist al eerder gehad namelijk, nog nooit in de winter).

Ppid was nu lastig om te testen zei m'n DA, maar laat daar wel op prikken in het najaar.
Pssm zal ik me eens over inlezen, daar had ik nog niet aan gedacht.
Leverbot hebben we bij een paard gehad, deze dierenarts heeft daar ook ervaring mee dus dat gaat dan uit de bloeduitslagen komen.

Thanks voor het meedenken!

Excuus als ik dingen verkeerd opvat. Het voelt soms alsof mensen al een oordeel over je klaar hebben. Maar het feit dat we nog niet eens 1x per 3 jaar een dierenarts nodig hebben thuis voor 8 pony's en paarden zegt mijn inziens al genoeg. We gebruiken boerenverstand, als ze een x kreupel lopen krijgen ze rust en hebben ze koliek of veel pijn bellen we direct de dierenarts. Laatste x dat mijn paard ziek was is 7 of 8 jaar geleden. Een oud shetje 3 jaar geleden een x koliek maar verder dus niets (afkloppen).


Elisa2 schreef:
Test de dierenarts wel op spierbevangenheid?

PPID zou ik ook zeker testen inderdaad.

Ik zou EMS/ insulineresistentie ook niet uitsluiten, veel drinken en plassen zou daar een symptoom van kunnen zijn en dit kunnen ze bijv. krijgen als ze PPID hebben.


Ja daar wordt op getest.
Ppid kon nu niet, beter in het najaar omdat het lastig te zien is.

Ik vermoed dat suikers ook wel geprikt worden, maar weet het niet zeker. Bij mensen is dit het eerste wat ze bekijken dus verwacht het nu hierbij eigenlijk ook wel. (Heb zelf diabetes dus aardig bekend mee).
Echter zei ze al wel dat insulineresistentie die kans klein was omdat ie er wel echt gezond uit ziet. En ik weet uit ervaring, met insulineresistentie of diabetes zie je dat niet, en dat gaat in hele korte tijd.

Elisa2

Berichten: 37193
Geregistreerd: 31-08-04

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 10:11

Het zou wel passen in het beeld dat het erger wordt door gras.

Ik weet niet of insulineresistentie bij paarden echt te vergelijken is met diabetes bij mensen. Ik dacht (maar correct me if i am wrong) dat die laatste nog wel een stap verder is.

Wij hebben een paard gehad met PPID en insulineresistentie en die zag er verder ook prima uit, alleen wel vage klachten en gras was ook problematisch. Dier dronk en plaste ook enorm veel trouwens.

*edit* als hij nu niet op het gras staat is het wel raar dat hij nu die klachten krijgt na het rijden.

Elisa2

Berichten: 37193
Geregistreerd: 31-08-04

Re: Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 10:13

Heeft hij ook opstartproblemen met rijden, als in stijf? En als hij niet/ nauwelijks stil staat na het rijden dan is dat probleem van het extreem korte lopen er niet?

Slmt9

Berichten: 4800
Geregistreerd: 25-11-12

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 10:17

Wat ik nog van ppid weet is dat je volgens mij van september en oktober waarden hebt die dan sowieso hoger liggen dan de rest van het jaar (seasonal rise). Ik deed de test destijds juist in maart. Ook dan zijn de waarden hoger als ze ppid hebben, maar is het verschil gewoon minder groot dan tijdens de seasonal rise. Ik heb in mijn notities staan dat je tijdens de seasonal rise ook met andere referenties meet dan daar buiten om.
Onder invloed van pijn/stress kan de waarde ook (vals) stijgen.
Kortom, ik zou zelf in februari/maart wel op ppid laten checken.

Celebi
Berichten: 3655
Geregistreerd: 04-11-20

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 10:23

Ik zou ook als eerste PPID of PSSM zeggen op basis van bovenstaande. PPID kun je volgens mijn DA prima jaarrond testen. Als hij nu weer slechter door zijn vacht zou komen werd er voor mijn paard aangeraden om hem in het voorjaar te testen voordat hij op gras zou gaan vanwege de risico's bij PPID op hoefbevangenheid. Het testen in het najaar is makkelijker, maar de rest van het jaar kan het blijkbaak ook en die test zou ik dus wel doen.

Onbemest gras is trouwens niet per definitie armer dan bemest gras. Volgens mij juist het tegenovergestelde, dus een paar keer je voordroog laten testen lijkt me niet onverstandig ook.

ikke

Berichten: 37550
Geregistreerd: 06-03-01
Woonplaats: next to nowhere

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 10:26

Slmt9 schreef:
Wat ik nog van ppid weet is dat je volgens mij van september en oktober waarden hebt die dan sowieso hoger liggen dan de rest van het jaar (seasonal rise). Ik deed de test destijds juist in maart. Ook dan zijn de waarden hoger als ze ppid hebben, maar is het verschil gewoon minder groot dan tijdens de seasonal rise. Ik heb in mijn notities staan dat je tijdens de seasonal rise ook met andere referenties meet dan daar buiten om.
Onder invloed van pijn/stress kan de waarde ook (vals) stijgen.
Kortom, ik zou zelf in februari/maart wel op ppid laten checken.

Klopt, juist NIET in het najaar testen maar in het voorjaar - zomer.

En let ook op de waardes. De normgrens is vrij strak maar de werkelijkheid ligt wat ruimer dus 10 - 15% hoger dan de grens zou ik niet meteen bovenop duiken.
Ligt de waarde factor 100 hoger (zoals een stalgenoot had) dan moge het duidelijk zijn.

ellepel

Berichten: 47346
Geregistreerd: 24-02-04
Woonplaats: assen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 10:28

ik ben toch ergens wel benieuwd of je ook vitamine E en selenium hebt laten testen in het bloed?
ben wel benieuwd naar dat gehalte.
onbemest land, en je geeft vrij laag krachtvoer.
dan zou er toch best iets tekort kunnen zitten wat die symptomen geeft.
en misschien de eiwitten wat laag,kan ook de dikke benen etc verklaren.

suikermeisje

Berichten: 8346
Geregistreerd: 19-05-08
Woonplaats: Tiel

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 27-01-24 11:01

Elisa2 schreef:
Heeft hij ook opstartproblemen met rijden, als in stijf? En als hij niet/ nauwelijks stil staat na het rijden dan is dat probleem van het extreem korte lopen er niet?


Nee helemaal geen opstartproblemen en juist wel lenig en net als altijd al is geweest.

Tja ik zadel hem af en gaat dan naar de wei/paddock of stal. Afgelopen x was het 10 minuten vast staan en dan lopen. Maar ook weleens 3 minuten en door en ook dan is het er. Alsof ie dan rust heeft en het dan gaat voelen ofzo? Want hij werkt ontzettend graag voor me zonder dat ik nu iets verwacht.


ellepel schreef:
ik ben toch ergens wel benieuwd of je ook vitamine E en selenium hebt laten testen in het bloed?
ben wel benieuwd naar dat gehalte.
onbemest land, en je geeft vrij laag krachtvoer.
dan zou er toch best iets tekort kunnen zitten wat die symptomen geeft.
en misschien de eiwitten wat laag,kan ook de dikke benen etc verklaren.


Hij heeft juist geen dikke benen. Eerder kreeg ie meer eiwitten maar symptomen leken toen erger te zijn.
Hij krijgt probiotica bij. Dierenarts laat op veel testen, weet eerlijk gezegd niet of vit. E mee is getest.


Verder bedankt voor meer info over ppid. Over een aantal weken zou er sowieso nog eens geprikt worden, dus vraag het dan wel om toch op te prikken dan als er nu nog geen duidelijkheid komt.
In ieder geval meer dingen om naar te kijken, zat al te kijken voor pssm testen, dus wacht het nu een week af op de uitslagen en laat dat dan evt ook testen.

MRIIIS

Berichten: 5364
Geregistreerd: 19-11-05

Re: Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 11:06

Mijn Px (PSSM2) plast en drinkt ook veel en blijkt IR te hebben.

ellepel

Berichten: 47346
Geregistreerd: 24-02-04
Woonplaats: assen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 11:07

oh ja ik lees bij jou:
Achtergrond info:
Kwpn-er
16 jaar
Groot Paard, altijd al gevoelig geweest voor stalbenen, snel een dik been als er wondjes zijn. Oftewel, doorbloeding in zijn benen is niet zijn sterkste punt.

dus dat bedoel ik met dikke benen.

DuoPenotti

Berichten: 29523
Geregistreerd: 14-01-21
Woonplaats: Tussen de Limburgse velden met uitzicht op de Brabantse.

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 11:10

Citaat:
Voordroog komt van eigen land wat nooit bemest wordt dus niet veel eiwitten of suikers. (


Deze pik ik er even tussenuit.
Niet bemesten geeft juist hoge suikers. Dat is dus wel een denkfout.

En de eerste snede vorig jaar gaf sowieso op veel percelen hoog suikergehalte.
Tweede snede minder. Maar met testen weet je dat.

suikermeisje

Berichten: 8346
Geregistreerd: 19-05-08
Woonplaats: Tiel

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 27-01-24 12:57

DuoPenotti schreef:
Citaat:
Voordroog komt van eigen land wat nooit bemest wordt dus niet veel eiwitten of suikers. (


Deze pik ik er even tussenuit.
Niet bemesten geeft juist hoge suikers. Dat is dus wel een denkfout.

En de eerste snede vorig jaar gaf sowieso op veel percelen hoog suikergehalte.
Tweede snede minder. Maar met testen weet je dat.


Ah oké. Dankje.
Wacht even de uitslagen dus af en dan maar gaan testen.
ellepel schreef:
oh ja ik lees bij jou:
Achtergrond info:
Kwpn-er
16 jaar
Groot Paard, altijd al gevoelig geweest voor stalbenen, snel een dik been als er wondjes zijn. Oftewel, doorbloeding in zijn benen is niet zijn sterkste punt.

dus dat bedoel ik met dikke benen.


Ah op die manier. Toch als ie eenmaal weer langere tijd snachts op stal staat, heeft ie er geen last meer van. Dus puur in de herfst van 24/7 buiten naar snachts weer binnen, die overgang geeft dikke benen. Of met wondjes ja. Op dit moment geen dikke benen.

loulou

Berichten: 14811
Geregistreerd: 12-09-01
Woonplaats: heesch (brabant)

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 13:02

Ik zou stoppen met de brok en muesli tot je zeker weet dat het geen EMS / hoefbevangheid / spierbevangenheid is. Ook luzerne kan veel suiker bevatten.

Even zoveel mogelijk suiker eraf, tot je meer weet.

MyWishMax

Berichten: 25323
Geregistreerd: 14-11-05
Woonplaats: Zuid Holland

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 13:17

suikermeisje schreef:
Hoefbevangenheid en spierbevangenheid zou de dierenarts vreemd vinden, aangezien hij voor de inspanning nergens last van heeft. Spierbevangen lijkt het ook niet, staat niet te trillen, geen vocht in zijn benen, geen vocht plekken op zijn lijf.


Ik vind dit een beetje vreemde redenering, eigenlijk. Mijn pony is eens spierbevangen geweest. Die trilde niet, geen vocht in benen of op lijf. Gewoon extreem kort/stijf stappen. En dat was niet voor de inspanning. Die had juist super gelopen en aantal uren later(weet het niet meer precies) was hij zo.

Daar is meteen bloedonderzoek gedaan, maar alles wat jij noemt waren geen criteria voor de da. Juist de manier van lopen was reden voor meteen maatregelen nemen op verdenking van spierbevangenheid en het bloedonderzoek gaf aan dat het idd zo was. Dus medicatie gegeven en zelfs een hele tijd standaard moeten geven, omdat hij heel fijn kon lopen en na het rijden toch weer wat slechter leek. Ook nagekeken met bloedonderzoek.

Natuurlijk de training aangepast ook, dat spreekt idd voor zichzelf zoals jij zegt. Op medicatie/supplementen is het daarna gewoon goed gegaan jaren.

Nibbit

Berichten: 10413
Geregistreerd: 03-06-05

Re: Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 14:46

Ik denk toch ook iets in de stofwisseling.

Ik zou iig het hooi laten testen, als het niet erg hoog in suiker zit kun je dat uitsluiten.

Ook kan een vitamine E tekort zorgen voor spierproblemen/ klachten. Als hij niet op gras komt zou het niet gek zijn dat hij een tekort heeft

BigOne
Berichten: 38268
Geregistreerd: 03-08-09

Re: Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 15:11

Bij mensen zou je zeggen dat hij etalagebenen had, misschien gekke opmerking maar hij werkt, nergens last van en na even stilstaan zere benen. Zijn hart/lichaam voert misschien niet voldoende afvalstoffen af? Met als resultaat zere benen?
Misschien eens een hartslag meter omdoen en kijken wat er allemaal met z’n hart gebeurt.

MyWishMax

Berichten: 25323
Geregistreerd: 14-11-05
Woonplaats: Zuid Holland

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 15:36

Nibbit schreef:
Ik denk toch ook iets in de stofwisseling.

Ik zou iig het hooi laten testen, als het niet erg hoog in suiker zit kun je dat uitsluiten.

Ook kan een vitamine E tekort zorgen voor spierproblemen/ klachten. Als hij niet op gras komt zou het niet gek zijn dat hij een tekort heeft


Dat was bij de mijne idd 1 van de oorzaken, met vitamine E bijvoeren icm wat andere dingen bleef het weg. Ook al leek dat in bloed niet heel extreem.

ikke

Berichten: 37550
Geregistreerd: 06-03-01
Woonplaats: next to nowhere

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 16:00

MyWishMax schreef:
suikermeisje schreef:
Hoefbevangenheid en spierbevangenheid zou de dierenarts vreemd vinden, aangezien hij voor de inspanning nergens last van heeft. Spierbevangen lijkt het ook niet, staat niet te trillen, geen vocht in zijn benen, geen vocht plekken op zijn lijf.


Ik vind dit een beetje vreemde redenering, eigenlijk. Mijn pony is eens spierbevangen geweest. Die trilde niet, geen vocht in benen of op lijf. Gewoon extreem kort/stijf stappen. En dat was niet voor de inspanning. Die had juist super gelopen en aantal uren later(weet het niet meer precies) was hij zo.

Daar is meteen bloedonderzoek gedaan, maar alles wat jij noemt waren geen criteria voor de da. Juist de manier van lopen was reden voor meteen maatregelen nemen op verdenking van spierbevangenheid en het bloedonderzoek gaf aan dat het idd zo was. Dus medicatie gegeven en zelfs een hele tijd standaard moeten geven, omdat hij heel fijn kon lopen en na het rijden toch weer wat slechter leek. Ook nagekeken met bloedonderzoek.

Natuurlijk de training aangepast ook, dat spreekt idd voor zichzelf zoals jij zegt. Op medicatie/supplementen is het daarna gewoon goed gegaan jaren.

Dit zou ook kunnen duiden op PSSM.
Daarmee wil ik niet zeggen dat jij potentieel PSSM over het hoofd hebt gezien maar voor ieder die dit leest: spierbevangenheidsverschijnselen en PSSM kunnen bij elkaar horen. Maak hier dus niet de fout door of/of te denken maar denk en/of.

Elisa2

Berichten: 37193
Geregistreerd: 31-08-04

Link naar dit bericht Geplaatst: 27-01-24 18:25

BigOne schreef:
Bij mensen zou je zeggen dat hij etalagebenen had, misschien gekke opmerking maar hij werkt, nergens last van en na even stilstaan zere benen. Zijn hart/lichaam voert misschien niet voldoende afvalstoffen af? Met als resultaat zere benen?
Misschien eens een hartslag meter omdoen en kijken wat er allemaal met z’n hart gebeurt.


Dit vind ik nog eens scherp en goed gedacht. Dat lijkt me wel de moeite waard om uit te testen. :)

suikermeisje

Berichten: 8346
Geregistreerd: 19-05-08
Woonplaats: Tiel

Re: Paard met vreemde symptomen

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 29-01-24 15:54

Eerste waarden zijn terug:
Lage glucose (maar niet erg aldus de DA).
Hoge AST (AST PHO 1115.00 U/l < 568) (leverwaarde en heeft invloed op de zenuwprikkels)
Hoog LDH(LDH 609.00 U/l < 455) (Kan komen door stress en het bloedprikken, dus is logisch omdat hij erg gespannen was bij het bloedprikken).
Te hoog CK (CK PHO 730.00 U/l < 452) (ontstaat bij spierschade)
Te hoog Potassium (Potassium POT 6.80 mmol/l 2.8-4.5) (kalium dus te hoog en veroorzaakt hartritme stoornissen)