Vorig onderwerp | Volgend onderwerp
Toevoegen aan eigen berichten Pagina 1 van de 1 [ 3 berichten ]
Plaats een nieuw onderwerp

Een boekje open over Jakobskruiskruid, module 3: Herkenning

 
Profiel   

*Bokt.nl/ Jakobskruiskruid Blog
Algemeen
In samenwerking met BOKT en Jakobskruiskruid Blog

april 2021 door Margriet Louwen (Medewerker/projectleider Ecologie bij adviesbureau Natuurbalans - Limes divergens) en Esther Hegt.

[ img ]
Twee rozetten van JKK, de linker is een jonge rozet met eivormige toppen.
De rechter is een iets oudere rozet waarbij de buitenste bladeren al iets meer ingesneden zijn.
Foto: @Margriet Louwen.


Module 3 } Herkennen van Jakobskruiskruid, wat tips voor in het veld.

Deze module is bedoeld om wat tips te geven om Jakobskruiskruid uit te kunnen sluiten in het veld. Regelmatig kom ik tegen dat er op o.a. weblogs verkeerde planten staan als zijnde Jakobskruiskruid. Ik stuur dan altijd even een mailtje zodat het weer een juiste determinatie is. Planten die echt vaak worden verward zijn boerenwormkruid en andere soorten kruiskruid en dan met name Duinkruiskruid. Maar als je weet waar je op kunt letten scheelt dat alvast een hele hoop. We proberen deze module overzichtelijk te houden en sommige botanische termen waar je echt niet omheen kunt uit te leggen. In een blog is het onmogelijk alle planten die wel verward worden uit te lichten. In volgende blogs lichten we andere gele planten uit en hoe je ze kan herkennen en onderscheiden.

Jakobskruiskruid beschrijving:
Jakobskruiskruid is een tweejarige plant uit de composietenfamilie, de familie van madeliefjes, margrieten, paardenbloemen en ook distels. Ze groeit voornamelijk op ruderale plekken zoals verlaten bouwterreinen, stenige plaatsen, bermen, rivierduinen en andere plekken waar grondverstoring plaats heeft gevonden.

Jakobskruiskruid, heeft in elke bloem een krans van meestal 13 gele lintbloemen, naast de tientallen, ook gele, buisbloemen (soms lijkt het hart van buisbloemen wat donkerder naarmate de bloem ouder wordt, door de meeldraden die rijpen). De lintbloemen onderscheiden de plantensoort van Boerenwormkruid waarmee ze vaak samen voorkomt. Laatstgenoemde heeft schijfvormige ronde bloemhoofdjes zonder krans van lintbloemen. In de duingebieden en diverse plekken in het binnenland, zoals op de Veluwe komen echter planten Jakobskruiskruid voor waarbij de straalbloempjes ontbreken. Dit is de ondersoort Jacobáea vulgáris subsp. dunensis, ook wel Duinkruiskruid genoemd (of een variatie van Jakobskruiskruid).

De rechtopstaande stengels vertakken vooral bovenin, wat de tuil- of schermvorm van de bloeiwijze bepaalt. De ingesneden, veerdelige bladeren met hun gelobde bladrand staan verspreid aan de stengel waarbij ze de stengel iets omvatten (ze hebben dus geen duidelijk steeltje). De rozetbladeren (krans bladeren op de grond voordat de stengel groeit) verwelken vaak voordat de plant gaat bloeien. Ze zien er ook anders uit dan de stengelbladen en kunnen behoorlijk variabel zijn wat het lastig maakt om de plant te herkennen vroeg in het seizoen. Over het algemeen hebben de heel jonge rozetbladeren een grote eivormige top (zie foto hieronder), naarmate de rozetten ouder worden komen er steeds meer onregelmatige bladeren bij, de eindlob wordt kleiner en steeds meer ingesneden. De bladeren aan de stengel hebben eigenlijk geen herkenbare eindlob/top meer en zijn veerdelig met onregelmatige ingesneden en getande slippen, die door de onregelmatigheid vaak ook een krullerig uiterlijk hebben. De bladen zijn van boven levendig of hardgroen, en van onder zijn ze meest viltig behaard.

Rozetten
De stengels zelf kunnen ook een aardige variatie laten zien, vaak zijn ze wat rood aangelopen, zeker onderin, maar geheel groene stengels zijn niet uitzonderlijk! Ook de aanwezigheid van beharing kan variëren van behoorlijk spinnenwebachtig behaard tot schaarse beharing. Na de bloei vormt het zaad met pluis dat zich door de wind makkelijk kan verspreiden, maar de meeste zaden komen niet ver.
Jakobskruiskruid bloeit in de zomer tot ver in het najaar. Na de zaadzetting en verspreiding kiemen er meteen nieuwe planten die dan profiteren van de neerslag van de herfst en als rozet één of meerdere winters bestaan voor ze overgaan tot uitgroeien en bloeien in de volgende zomer. Voor de bloei plukken of maaien maakt vaak alleen maar dat de plant opnieuw uitloopt en alsnog bloemen maakt, wat dus de uiteindelijke bloeitijd verlengt.

Soorten die erg op Jakobskruiskruid kunnen lijken
Jakobskruiskruid is vaak behoorlijk algemeen aanwezig, maar het is niet de enige geelbloeiende composiet die we veel tegenkomen in weides en ander buitengebied. In dit kopje zullen we wat soorten composieten bespreken die gemakkelijk verward kunnen worden en daarbij aandacht besteden aan waar je op kunt letten om ze van Jakobskruiskruid te onderscheiden.

Als eerste wil ik even noemen dat er in Nederland behoorlijk veel verschillende soorten kruiskruid voorkomen, waarvan een behoorlijk deel ook nog eens enorm op het Jakobskruiskruid lijkt. Omdat deze ook giftig zijn hebben we ervoor gekozen om deze niet uitgebreid te beschrijven op de verschillen, het is immers veel belangrijker het verschil met heel andere soorten te kennen.
De meeste soorten lijken vooral op Jakobskruiskruid door dezelfde kleur bloemen en blad, dezelfde hoogte en het voorkomen op dezelfde soort plaatsen. Niet veel van deze soorten hebben net als Jakobskruiskruid gele bloemen met buisbloemen én lintbloemen. De meeste soorten kun je dus al uitsluiten als je deze kenmerken leert herkennen.

Lintbloemen

[ img ]
Links de Gewone Margriet {Leucanthemum vulgare}, Foto @Esther Hegt.
Rechts JKK,{Jacobaea vulgaris subsp.vulgaris} Foto @Jeanette Essink Jakobskruiskruid


Deze foto 's laten twee verschillende planten zien, een met witte lintbloemen en een met gele lintbloemen. Het contrast maakt duidelijk wat er met lintbloemen wordt bedoeld. De witte plant is Margriet, de gele is Jakobskruiskruid. Jakobskruiskruid heeft meestal 13 lintbloemen.

Buisbloemen

[ img ]
Tuinplant zonneoog {heliopsis helianthoides}. Foto: @Margriet Louwen

Op de foto hierboven zie je echt heel goed wat buisbloemen zijn. Het bijtje stopt zijn tong in het "rietje" Eigenlijk bestaat het hart uit allemaal aparte kleine bloempjes waarin op termijn onderin een zaadje ontwikkeld, de buitenste bloempjes zijn al verder uit dan de bloempjes helemaal binnenin het hart. Alle bloemen zijn onderin buisvormig (als een rietje) en de lintbloemen zijn als het ware opengescheurde rietjes die als een vlag openstaan. Op de foto van Boerenwormkruid (scroll iets naar onderen) zie je hoe een bloem eruitziet die enkel buisbloemen heeft en geen lintbloemen. Jakobskruiskruid heeft ook af en toe planten met alleen buisbloemen, een variatie waarbij de lintbloemen ontbreken. Andere soorten kruiskruid (duinkruiskruid, klein kruiskruid o.a.) hebben net als boerenwormkruid nooit lintbloemen. Dan is het nodig om voor de herkenning naar andere plantkenmerken te kijken zoals de vorm van de bladeren.

Havikskruiden, Streepzaden, Leeuwentanden, Melkdistels, Paardenbloem, Echt bitterkruid, Gewoon biggenkruid, (de minder algemene Dubbelkelk) hebben allemaal gele bloemen met alleen lintbloemen, je ziet dus niet duidelijk een hartje met buisbloemen. Soms bij bijvoorbeeld Paardenbloem groepen de lintbloemen vroeg in de bloei iets bij elkaar in het midden, laat je daardoor niet foppen!

[ img ]
Alleen lintbloemen, Foto: @Margriet Louwen

Boerenwormkruid daarentegen, heeft zoals gezegd enkel en alleen buisbloemen, het lijken dus alleen hartjes (zie foto hieronder).

[ img ]
Boerenwormkruid {Tanacetum vulgare}. Foto@Pieter Pelser

Melksap of niet.
Melkdistels en Paardenbloemen hebben een wit, melkachtig sap. Dus naast dat je deze soorten kunt onderscheiden van Jakobskruiskruid door het alleen hebben van lintbloemen, kun je ook kijken of er bij afbreken van een stuk van de plant, wit melkachtig sap naar buiten komt (zie foto hieronder). Paardenbloemen worden niet heel groot én hebben geen bladeren aan de stengel maar Melkdistels worden even groot als Jakobskruiskruid en kunnen dus voor de bloei hierdoor gemakkelijk onderscheiden worden.

[ img ]
Melkdistel met veel melksap. Foto@Esther Hegt

Verschillen in bladeren
Het eerdergenoemde Boerenwormkruid en andere soorten voor de bloei kunnen ook onderscheiden worden van Jakobskruiskruid door te kijken naar de groeivorm (stengel en bladeren) en specifiek de bladeren. Jakobskruiskruid heeft best variabel blad, d.w.z. ze kunnen er nogal verschillend uitzien, maar er zijn wel kenmerken die altijd hetzelfde zijn en het verschil maken met bladeren en kenmerken van andere soorten.

Bladkenmerken

[ img ]
Links: Oud en jong (opnieuw uitgelopen) blad JKK. Foto @Margriet Louwen.
Rechts: Blad JKK, stengelomvattend, groene stengel. Foto: @Esther Hegt


Jakobskruiskruid bladeren zijn herkenbaar door hun onregelmatigheid, ze zijn ingesneden, gelobd, niet echt getand en veerdelig. Boerenwormkruid bladeren zijn wel getand, ook ingesneden en veerdelig dus je zou zeggen moeilijk te onderscheiden... let hierin dus vooral op de (on)regelmatigheid en de tanding aan de bladrand. Streepzaden en Havikskruiden en Echt bitterkruid hebben bladeren die niet veerdelig zijn, en wel getand.

[ img ]
Links: Blad van Boerenwormkruid met een Rivierrombout. Veerdelig en getand, regelmatig. Foto@Margriet Louwen
Rechts: Blad Havikskruid, niet veerdelig, wel getand. Foto@Margriet Louwen


Een ander kenmerk van bladeren (en stengels) is de beharing, die kan bij Jakobskruiskruid ook variëren. Een plantensoort die in weides op vochtige plekken en langs slootkanten kan voorkomen en net als Jakobskruiskruid bloemen heeft mét buisbloemen (dus een mooi hartje) is Heelblaadjes (Pulicaria dysenterica), deze plant heeft behoorlijk behaarde bladeren en deze zijn niet veerdelig, niet gelobd en niet getand.

[ img ]
Links: Heelblaadjes {Pulicaria dysenterica}, bloemhoofdjes met lintbloemen.
Rechts: Jong plantje Heelblaadjes, behaarde ongetande bladeren. Foto: @ Margriet Louwen


Nu hebben we al veel soorten en kenmerken behandeld, behalve de Leeuwentanden en het Gewoon biggenkruid. Deze soorten worden over het algemeen niet zo groot als Jakobskruiskruid, zeker de Leeuwentanden niet. Gewoon biggenkruid kan wel fors worden op rijke stukken. Het grote verschil waarmee deze soorten van Jakobskruiskruid te onderscheiden zijn naast de bloemen is het praktisch afwezig zijn van bladeren aan de stengel, eigenlijk is het bladrozet op de grond bij deze het enige blad van de plant.

Planten apps en waarneemforum
Op internet en in boeken is er heel veel te vinden over planten en hoe ze te herkennen.
Er zijn apps die door een foto te maken de meest waarschijnlijke determinatie erbij zoeken. Zelf gebruik ik Obsidentify die je kunt vinden onder mobiele apps. Pl@ntNet is ook zo'n app.

Ook op Facebook is er een vriendelijke en behulpzame determinatiegroep. Determinatie van planten en dieren

Dan heb je ook waarneming.nl met een forum waar er ook deskundigen zijn die je eventueel verder kunnen helpen met een determinatie.

Probeer naar aanleiding van dit artikel te letten op de verschillende kenmerken, maak goede foto's daarvan, dan is het voor kenners makkelijker om je te helpen. Ook achtergrondinformatie kan vaak helpen, wat voor soort groeiplaats (weide, bosrand, berm, slootkant etc.) en waar in Nederland (duinen, binnenland, zandgronden, uiterwaarden etc.).

Alle informatie uit dit drieluik en nog veel meer, kun je als PDF terugvinden op Jakobskruiskruid.com



Laatst bijgewerkt door JPitty op 09-04-21 18:23, in het totaal 1 keer bewerkt

Titel beetje aangepast.

Laatste bericht

Link naar dit berichtGeplaatst: 07-04-21 15:53 



 
Profiel   

Erg interessant stuk! Jammer dat de plaatjes zo klein zijn dat ik telkens net het verschil niet zo goed kan zien tussen de verschillende soorten, dat had van mij nog iets groter gemogen.

Link naar dit berichtGeplaatst: 08-04-21 22:43 



 
Profiel   

Sadira schreef
Erg interessant stuk! Jammer dat de plaatjes zo klein zijn dat ik telkens net het verschil niet zo goed kan zien tussen de verschillende soorten, dat had van mij nog iets groter gemogen.

Je hebt helemaal gelijk dat het lastig is om te zien. Dat ligt aan de opmaak van Bokt, ik denk dat het al niet meeviel alle foto's erin te krijgen. in de PDF file die je kunt downloaden { link staat onderin het bericht} zijn ze groter en op mijn website zijn ze weer groter. https://www.jakobskruiskruid.com/Blog/2 ... -module-3/
Ik hoop dat je ze daar wel goed kan zien. Laat anders even weten want het is natuurlijk wel de bedoeling dat je de verschillen kunt zien.
Omhoog

Link naar dit berichtGeplaatst: 09-04-21 07:26 

Plaats een nieuw onderwerp  Plaats een reactie
Pagina 1 van de 1 [ 3 berichten ]
Vorig onderwerp | Volgend onderwerp




Zoek naar
Inloggen