Idee voor een Wiki artikel? Lees in dit artikel hoe je kunt helpen!
Bijten
Bijten is een onderdeel van het natuurlijk gedrag van paarden. De definitie van bijten zoals die gebruikt wordt bij wetenschappelijk onderzoek is “het openen en snel sluiten van de kaken terwijl de tanden de huid van een ander paard vastpakken. De oren liggen plat naar achteren en de lippen zijn teruggetrokken.”[1] Bijten kan meerdere functies hebben, zoals verdediging, communicatie en spel.
Verdediging bij gevaar
Het paard is een vluchtdier: in geval van gevaar zal het proberen te vluchten (flight). Is dit niet mogelijk, dan zal het paard vechten (fight) d.m.v. bijten, trappen, slaan of steigeren.
Verdediging van de kudde
De leidende hengst zal zijn harem verdedigen tegen indringers en zal zijn positie in de kudde verdedigen als een andere hengst die probeert over te nemen. In deze gevechten kunnen de hengsten elkaar tot bloeden toe bijten.
Communicatie naar andere paarden
In een kudde wordt dominantie in eerste instantie bepaald en onderhouden door het gebruik van lichaamstaal en beweging. Een ranghoger paard probeert eerst met subtiele signalen een ranglager paard te waarschuwen. Het ranglagere paard krijgt zo de kans om opzij te gaan voor het ranghogere paard. Indien dit niet voldoende werkt, zal het dominantere paard gebruik maken van fysiek contact – zoals bijvoorbeeld bijten, trappen, of duwen – om kuddegenoten die zich misdragen hun plek te wijzen.
Belangrijk hierbij is dat een dominanter paard niet zomaar zal uitvallen naar een paard dat lager in rang staat. Er gaan altijd een aantal (soms zeer subtiele) waarschuwingssignalen vooraf aan de uitval. Welke signalen dat zijn, kan per situatie en per paard verschillen. De volgende signalen komen vaak voor:
- Oren naar half naar achteren
- Oren plat in de nek
- Strekken van hoofd en hals richting het ranglagere paard, met de oren plat in de nek
- Zwiepen met de staart
Sommige paarden, voornamelijk veulens en jonge paarden, laten een beweging zien die lijkt op bijten. Het paard strekt de hals, houdt het hoofd laag en lijkt met de tanden te klapperen. Dit wordt gezien als een teken van onderdanigheid.
Wat soms wordt gezien als bijten is groomen. Paarden staan naast elkaar, meestal hoofd-aan-schouder of hoofd-aan-staart groomen (poetsen) elkaar door knabbelen of wrijven met hun bovenlip. Soms gebruiken paarden hierbij flink hun tanden, maar het doel van dit gedrag is verzorging, niet agressie.
Onderdeel van spelgedrag[2]
Bijten, of varianten hierop, vormen onderdeel van het spelgedrag van paarden. De volgende vormen van bijten komen voor tijdens het spelen met andere paarden:
- (zacht) Bijten in hoofd (meestal onderkant van de kaak), hals en borst; hierbij zijn twee vormen van bijten te onderscheiden: zacht bijten, waarbij een klein stukje huid of wat haar wordt beetgepakt, of echt bijten, waarbij meer huid wordt gepakt.
Het verschil tussen spelend bijten en bijten als vorm van communicatie is o.a. te zien aan de stand van de oren (naar voren / opzij versus plat naar achteren).
- Beetpakken van de manenkam; het ene paard pakt de manenkam van het andere paard beet, maar bijt niet door.
- Beetpakken of zacht bijten in de voorbenen; het ene paard pakt het andere paard vast bij een van de voorbenen, meestal net boven de knie. Het paard dat wordt vastgepakt, zakt meestal iets door zijn knieën of knielt. Dit doet het paard om te zorgen dat het andere paard er niet meer bij kan.
- Beetpakken of zacht bijten in de achterbenen; vaak doen twee paarden dit bij elkaar. Ze proberen tegelijkertijd een achterbeen van het andere paard beet te pakken en te zorgen dat ze zelf niet gepakt worden, waardoor ze rondjes blijven cirkelen.
Paarden zijn nieuwsgierig aangelegd en gebruiken hun mond ook om voorwerpen te onderzoeken. Ze gebruiken hun lippen om voorwerpen aan te raken en af te tasten. Hierbij zijn de tastharen erg belangrijk voor het inschatten van de afstand tussen lip en voorwerp. Verder pakken paarden voorwerpen op met hun mond, schudden ermee, kauwen erop en wandelen er soms mee rond[2]. Dit onderzoekende gedrag kan goed van pas komen bij het aanleren van oefeningen in de vrijheidsdressuur, zoals het aanraken van voorwerpen (targetten), het oppakken van voorwerpen en apporteren.
Bijten bij de omgang met mensen[3]
In de omgang met mensen wordt bijten vaak als ongewenst gedrag gezien. Vaak probeert het paard echter iets duidelijk te maken, zoals pijn, ongemak of angst. Net als bij communicatie in de kudde zal een paard nooit zomaar bijten. Het paard zal altijd eerst met subtiele signalen proberen te waarschuwen. Dit zijn vaak dezelfde signalen als in de communicatie naar andere paarden:
- Oren naar half naar achteren
- Oren plat in de nek
- Strekken van hoofd en hals richting het ranglagere paard, met de oren plat in de nek
- Zwiepen met de staart
Situaties waarin bijten, of dreigen te bijten, voorkomt zijn bijvoorbeeld bij het betreden van de stal, bij het borstelen, bij het opleggen van het zadel of vastmaken van de singel, bij het voeren (ook wel voernijd genoemd). Meestal probeert het paard in zo’n situatie iets duidelijk te maken (“ga uit mijn persoonlijke ruimte”, “dit vind ik niet fijn”, “dit doet pijn”).
Veel paarden zullen, zeker bij kennismaking met nieuwe mensen, enigszins hun grenzen uittesten om te kijken wie ranghoger en ranglager is. Paarden die van nature wat dominanter zijn, zullen dit sneller doen dan wat onderdanigere paarden.
Bijten kan op den duur aangeleerd gedrag worden. Het paard heeft geleerd dat bijten zorgt dat iets vervelends niet gebeurd, bijvoorbeeld het betreden van de stal. Het kan ook voorkomen dat het paard verwacht dat er iets vervelends gaat gebeuren, bijvoorbeeld het opleggen van een niet-passend en dus pijnlijk zadel. Als het paard lang genoeg een niet-passend zadel heeft gehad, zal het ook bij een goed passend zadel nog bijtgedrag laten zien.
Bijten afleren
In eerste instantie is het natuurlijk zaak om te zorgen dat het paard niet hoeft te bijten. Paarden zullen voordat ze bijten altijd een aantal subtiele waarschuwingssignalen laten zien. Observeer paarden in de kudde om zo de signalen te leren herkennen.
Bijt een paard toch, of laat het paard waarschuwingssignalen zien? Dan is het belangrijk om erachter te komen waarom het paard bijt. Is het paard bang, of heeft het paard pijn? Heeft het paard in het verleden iets meegemaakt waarbij het heeft geleerd dat bijten werkt? Indien een paard bang is, is het altijd zaak om de angst weg te nemen. Dit geldt uiteraard ook voor pijn en ongemak. Een paard dat bijt als reactie op gebeurtenissen uit het verleden, zal in het heden anticiperen op hetgeen hij verwacht. Een paard dat een tijd met een niet-passend zadel is bereden, zal bij een goed passend zadel nog anticiperen op pijn. Het kost tijd om het paard te laten wennen aan de nieuwe situatie. Het ene paard went sneller dan het andere paard.[3]
Bronnen, referenties en/of voetnoten
- ↑ McDonnell, S.M. & Haviland, J.C.S. (1995). Agonistic ethogram of the equid bachelor band. Applied Animal Behaviour Science, 43(1995), 147-188
- ↑ 2,0 2,1 McDonnell, S.M. & Poulin, A. (2002). Equid play ethogram. Applied Animal Behaviour Science, 78(2002), 263-290
- ↑ 3,0 3,1 Diehl, N. & Beaver, B. – Why does a horse bite? – 28 mei 2015 (http://www.thehorse.com/articles/35863/why-does-a-horse-bite; geraadpleegd op 27 januari 2017)
