CRASH

CRASH staat voor:

• Circulatie veilig stellen
• Respiratie veilig stellen
• Arteriële bloedingen stelpen
• Shock bestrijden
• Hersentrauma voorkomen en behandelen

Het CRASH-onderzoek houdt in dat je volgens de letters C, R, A, S en H, achtereenvolgend de waarnemingen (ver)helpt. Het is zó gemaakt, dat hetgeen wat het meest spoedeisend is, als eerste wordt behandeld.

Circulatie

Circulatie houdt in hoe het hartritme of polsslag van een paard is. Als er geen polsslag aanwezig is, ga je over tot reanimatie. Voor de hartmassage pas je de de ABC-methode toe. Voor een hartmassage moet het paard op zijn rechterzij liggen. Je gebruikt twee handen, die je als het ware in elkaar vouwt, met de linkerhand boven. Met de muis van je rechterhand geef je druk, ter hoogte van de thorax, tussen de derde en zesde rib. Je houdt de frequentie aan van de hartslag van een gezond paard in rust (28 tot 45 keer per minuut). Je drukt dus ongeveer drie keer per twee seconden.

Respiratie

Respiratie is de ademhaling. Je maakt de ademweg vrij door knellende dingen (bijvoorbeeld een halster) los of helemaal af te doen. Dan bekijk je de mond van binnen of er niet toevallig een corpus alienum (= vreemd voorwerp) in de mond of keel zit. Als je in de mogelijkheid bent om een tube in te brengen, doe dit dan, omdat de opgeblaasde cuff ervoor zorgt dat er geen vloeistoffen of viezigheid bij de luchtwegen komt. Meestal is dat niet zo, omdat tubes eigenlijk alleen in een praktijk gebruikt worden.

Als er helemaal geen ademfrequentie meer is, ga je over tot beademing. Dit heet mond- op- neus beademing, maar bij paarden wordt dit eigenlijk nooit gedaan, het is dus meer van noodzaak om in een kliniek te zijn, of er zo spoedig mogelijk naartoe te gaan, zodat het paard aan de beademingsmachine gelegd kan worden.

Arteriële bloedingen

Een arteriële bloeding is een andere naam voor een slagaderlijke bloeding. Als je deze constateert, moet deze zo snel mogelijk gestopt worden, maar natuurlijk wel nadat de circulatie en respiratie (volgens CRASH) hersteld zijn. Je hebt:

• Uitwendige bloedingen
• Inwendige bloedingen

Uitwendige bloeding

Deze stelp je door een tourniquet aan te leggen. Deze kan heel simpel gemaakt worden, door een lap stof en een tak of bijvoorbeeld een pen. De lap stof knoop je met de 2 uiteindes aan elkaar en daar leg je de pen (of ander langwerpig voorwerp) in. Nu draai je net zolang tot de tourniquet zich strak om het gebied bij de arteriële bloeding trekt. De pen is noodzakelijk, omdat het de tourniquet strak trekt. Als het niet strak genoeg zit, heeft het geen zin en blijft het bloeden. De tourniquet moet een paar centimeter boven de bloeding worden aangebracht. Het voordeel van een tourniquet is dat het zo strak zit, dat het bloed niet door kan en dat er maar 1 persoon aanwezig hoeft te zijn. Een nadeel is dat het deel onder de aangebrachte tourniquet kan afsterven. Dit is een groot nadeel, maar bij de keuze tussen afstervend weefsel of een dood paard, is het natuurlijk logisch dat je voor het eerste kiest! De dierenarts kan later bepalen wat er verder met het paard moet gebeuren.

Ook is het mogelijk een uitwendige bloeding te stoppen door een drukverband, of iets anders als er geen verband om handen is. De doek wordt op de wond aangebracht en daarop wordt druk uitgeoefend. Meestal duurt dit wel een tijd. Voordeel is dat er niets af kan sterven, nadeel is dat er 1 persoon een tijd lang druk moet houden en een andere persoon de rest van de CRASH moet afwerken. Een drukverband werkt ook alleen bij kleine uitwendige bloedingen.

Inwendige bloeding

Als je een inwendige bloeding van buitenaf kunt zien, door bijvoorbeeld een grote wond, stelp je het bloeden door de wond vol te proppen. Dit kan met watten of iets anders wat er voor handen ligt. De eventuele opgelopen infectie is naderhand door de dierenarts te behandelen. Als een inwendige bloeding niet te zien is, kan er ook niets aan gedaan worden. Deskundige ogen moeten hiernaar kijken.

Shock

Nadat de arteriële bloedingen gestopt zijn, behandel je de symptomen van shock. Shock is te herkennen aan de bleke slijmvliezen, de verlengde CRT, koude uiteindes van het lichaam en de wijde pupillen die in het niets lijken te staren. Bij een beginnende shock zie je een snellere pols en ademhaling. Dieren in shock behandel je door ze warm te houden. Dit kan met een deken. Gebruik géén kruik, omdat daarvan de huidvaatjes open gaan staan en het bloed, wat al tekort is bij shock, naar de huid gaat. Dit is niet goed! Vaak hebben dieren in shock een intraveneus infuus met glucose nodig. Dit is aanwezig op een praktijk. Ga ook nooit schreeuwen in de buurt van een dier dat in shock verkeerd. Praat rustig en geruststellend.

Hersenverschijnselen

Bij hersenverschijnselen zijn 2 mogelijkheden:

• Minder actief zenuwstelsel
• Actiever zenuwstelsel

Minder actief zenuwstelsel

Denk hierbij aan een collaps (=bewustzijnsverlies) of bewusteloosheid. Als je dit waarneemt, zorg er dan voor dat het dier goed kan ademen. Probeer het dier languit neer te leggen, voor zover dat gaat bij een paard en zorg daarbij dat de hals gestrekt is.

Actiever zenuwstelsel

Denk hierbij aan dwangbewegingen en eleptiforme verschijnselen. Als eerste zorg je hierbij dat het dier zich niet kan verwonden. Hierbij kun je het paard (weer voor zover mogelijk) vasthouden, maar niet de dwangbewegingen proberen tegen te houden! Praat zachtjes en geruststellend. Probeer de tong uit de mond te laten hangen, in de mondhoek, omdat het door de dwangmatige bewegingen mogelijk is dat de tong (voor een gedeelte) naar binnen gaat. Is het dier weer rustig(er), handel je verder net als bij een minder actief zenuwstelsel.

Bronnen, referenties en/ of voetnoten

• KS2000+, Eerste hulp 23061.2 , Uitvoeren Crash- behandeling (blz. 22 t/m 25), Eerste druk, 2005, Auteursteam Paraveterinair, Ontwikkelcentrum- Ede