Dominantie

Onderdanig gedrag

Dominantie betekent overheersing. Bij een paard betekent dit dat een dominant paard hoger een rang staat dan een onderdanig paard. Veel problemen in de omgang komen voort uit het gebrek aan duidelijkheid over wie dominant (ranghoger) is: mens of paard. Als een paard niet het gevoel heeft dat hij gedomineerd wordt, dan zal hij zelf de leiding overnemen.

In natural horsemanship wordt veel gebruik gemaakt van dominantie tussen mens en paard, bijvoorbeeld bij de dominantiespellen van Pat Parelli, de join-up van Monty Roberts en het loswerken van Emiel Voest.

Dominant gedrag

In een kudde bestaat er een bepaalde rangorde. De leider is de alfa-merrie, zij is meestal een oudere merrie die haar rang heeft verdiend door vertrouwen en respect van de andere paarden in de kudde. Dit is een 'natuurlijke' rang: als de alfa-merrie wegvalt wordt haar plaats ingenomen door de merrie die dan het oudst is. Daarnaast is er de drijvende hengst, welke achteraan de kudde loopt en deze beschermt van gevaar. Ook is deze hengst de enige die de merries mag dekken. Hij verdient zijn positie door te vechten. Deze rangordebepaling is het meest opvallende voorbeeld van dominant gedrag. Het vertonen van dominant gedrag wordt vrijwel continue gedaan om de rangorde te bevestigen. Dit gebeurt met behulp van – vaak subtiele – signalen (lichaamstaal).

Signalen van dominantie

Paardentaal bestaat voornamelijk uit lichaamstaal en maar zeer beperkt uit geluiden, zoals hinniken. Een deel van de lichaamstaal bestaat uit signalen om dominantie over te brengen. Deze signalen leren paarden in hun jonge jaren. Voor mensen is het belangrijk dat om de lichaamstaal van het paard juist te interpreteren. Zo voorkom je dat je een verkeerde boodschap afgeeft aan je paard.

Paarden onderling

Er zijn een aantal signalen waarmee paarden aan elkaar aangeven dat zij domineren over de ander. Bij hengsten en sommige ruinen gaat dit zo ver dat ze in gevecht gaan (hengstengedrag), maar over het algemeen gebruiken paarden subtielere signalen.

• Het hoog houden van het hoofd – Wanneer een paard zijn hoofd over het hoofd van een ander paard houdt, is deze dominant. Dit hoeft niet alleen het hooghouden van het hoofd te zijn, door steigeren kan ook dominantie getoond worden.
• Het platleggen van de oren – Iedereen heeft wel eens gezien hoe een paard zijn oren in de nek legt. Dit wordt vaak geïnterpreteerd als boosheid, maar dit is niet helemaal correct. Door op een ander paard af te lopen met de oren in de nek, geeft een dominant paard aan dat hij daar wil staan en dat het onderdanige paard uit de weg moet. Ook kan een merrie haar oren plat leggen wanneer de hengst toenadering zoekt, maar zij niet hengstig is en hem niet in haar buurt wil hebben.
• Zwaaien met de staart – Dit is niet alleen bedoeld om vliegen weg te jagen. Door met hun staart te zwaaien, geven paarden aan dat ze meer ruimte willen. Bij paarden betekent meer ruimte namelijk een hogere rang. Vaak zie je het staartzwiepen in combinatie met het platleggen van de oren.
• Positie – De leidende merrie loopt voorop en vraagt de rest van de kudde met zich mee. De drijvende hengst leidt de kudde in de zin dat hij de kudde opdrijft in de richting waar hij ze heen wil hebben. Voor en achter het paard zijn dus eigenlijk twee dominante plaatsen ten opzichte van het paard. Een veulen loopt naast zijn moeder. Je kunt je voorstellen dat veulens zeer onderdanig zijn. Je kunt je nu dus voorstellen dat naast het paard maar een weinig dominante plek is.
• Duwen met neus of borst (‘over je heen lopen’) – Paarden duwen soms met hun hoofd, nek, schouder of borst tegen een ander paard aan om die van hun plek te verdringen. Paarden doen dit ook bij mensen; dit wordt door de mens vaak geïnterpreteerd als ‘over je heen lopen’ of ‘lomp’.
• Agressieve uitingen – Als een ranglager paard niet reageert op de subtiele signalen van een ranghoger paard, zal het ranghogere paard een duidelijker signaal geven. Meestal is dit bijten of schoppen. Dit doet het ranghogere paard echter alleen als het ranglagere (en vaak jonge) paard over zijn persoonlijke grens gaat. Omdat jonge paarden de regels nog niet zo goed kennen, worden zij vaak op deze manier gecorrigeerd: eerst wordt het subtiele signaal gegeven, en pas als het ranglagere paard dit negeert zal een duidelijker signaal volgen. Paarden kunnen zeer goed volgordes leren herkennen, waardoor ze al vrij snel zullen reageren op het subtielere signaal.

Paarden kunnen ook signalen afgeven waarmee ze tonen dat ze onderdanig zijn.

• Afkauwen – Door kauwbewegingen te maken met de mond geeft een paard aan onderdanig te zijn.. Vaak is dit een reactie op een dominant signaal, of bijvoorbeeld wanneer een dominant paard bij het onderdanige paard komt staan - 'Jaag me niet weg, ik ben onderdanig aan jou!' Veulens vertonen dit gedrag in een iets extremere variant, ze trekken hierbij hun bovenlip op en laten hun tandjes zien tijdens het kauwen.
• Het hoofd laag houden – Wanneer een paard zijn hoofd laag houdt wordt het andere dier automatisch hoog. Het paard toont dus onderdanigheid door het andere paard boven zich te plaatsen.

Paard en mens

De eerder genoemde signalen behoren tot het natuurlijke gedrag van paarden. Wanneer een paard deze signalen afgeeft, is het verstandig als je deze kunt begrijpen. Ook is het belangrijk om te bedenken dat je als mens ook signalen afgeeft die door het paard geïnterpreteerd worden, zowel dominante als onderdanige signalen.

• Het hoog houden van het hoofd – Een paard is gemakkelijk hoger dan de mens. Maar wanneer een mens op een paard gaat zitten, is dit zeer dominant ten opzichte van het paard. Ook wanneer de mens het paard hoog 'maakt' ten opzichte van zichzelf, door bijvoorbeeld onder het hoofd door te lopen tijdens het poetsen, kan het paard dit opvatten als onderdanigheid van de mens. Het is dus zaak dat je je altijd groot maakt in de buurt van je paard.
• Het platleggen van de oren – Mensen kunnen natuurlijk hun oren niet plat leggen. Echter kunnen we wel de signalen van het paard juist oppikken. Wanneer een mens het paard nadert en deze legt de oren in de nek en loopt weg, dan kan het zijn dat je te overheersend bent. Het paard ziet jou als dominant en gaat uit de weg voor jou. Je kunt dit voorkomen door meer in een boogje naar je paard toe te lopen en jezelf niet te groot te maken.

Wanneer je paard met oren in de nek op jou af komt, is het juist belangrijk dat je niet uit de weg gaat: hiermee geef je je onderdanigheid aan en dat is niet wat je wil. Maak jezelf groot en eis je ruimte op.

• Zwaaien met de staart – Ook zwaaien met de staart kunnen wij niet zo goed. Je kunt echter wel een halstertouw of longeerlijn gebruiken om om je heen te zwaaien. Dit heeft een soortgelijk effect; het paard zal jou de ruimte geven als je doorzet. Als je paard een flink stuk achter je loopt heb jij de ruimte en ben jij dus dominant. In feite neem je dan de positie van leidende merrie in.
• Positie – Vaak wil een paard de mens voorbij lopen. Wanneer jij goed voorop loopt en dit consequent volhoudt, dan weet het paard dat jij niet met je laat sollen en hij moet volgen. Bij longeren gebruiken we de techniek van de drijvende hengst: door schuin achter het paard te lopen, drijven we hem vooruit. In feite is het verschil tussen voorop of schuin achter lopen dat je voor het paard vraagt of hij mee wil. Wanneer het paard niet wil, ga je hem drijven (schuin achter) en zeg je 'je moet'.
• Agressieve uitingen – Bijten en schoppen zijn uit den boze voor een goede verhouding met je paard. Overigens is het niet altijd dat een schop of beet problemen met dominantie aangeeft. Soms bijten paarden als ze pijn hebben, of schoppen ze als ze last hebben van een insect.

De mens kan ook per ongeluk een onderdanig signaal afgeven:

• Afkauwen – Dit is wel het meest onderdanige signaal. Wanneer een mens iets aan het eten is, of kauwgum kauwt, dan ben je aan het kauwen bij je paard. Je paard kan dit interpreteren als afkauwen en zal jou dus als onderdanig zien.
• Ruimte geven aan het paard – Wanneer de mens uit de weg gaat voor een paard, erken je daarmee zijn dominantie. Als je echt stevig in je schoenen staat, voelt het paard dit aan, en hij zal je nooit omver lopen. Ook wanneer je paard de route kiest, en niet jij, zal het paard dit opvatten als onderdanig gedrag van jouw kant.

Gedrag in de kudde

Als je bij een kudde staat te kijken, kun je veel signalen oppikken van dominante paarden en de reacties van onderdanige paarden.

Bijvoorbeeld: een dominant paard loopt op een ander paard dat hooi staat te eten af. Het dominante paard legt daarbij de oren wat naar achteren en strekt tegelijkertijd zijn neus naar het onderdanige paard. Soms maakt het dominante paard ook een happende beweging. Het onderdanige paard zal als reactie hierop ook de oren in de nek leggen, maar deze zal juist zijn neus terugtrekken, het hoofd laag houden en weglopen van het hooi om ruimte te maken voor het dominantere paard. In een stabiele kudde gebeurt dit op een rustige manier: ga maar eens kijken bij een kudde paarden in een paddock met hooibergjes. Zelden wordt er hier gebeten of geschopt. Dit komt doordat de paarden hun plek in de kudde weten.

Bronnen, referenties en voetnoten

Bij dit artikel ontbreken afbeeldingen. We zijn specifiek op zoek naar: foto's of filmpjes van verschillende uitingen van dominant gedrag Als je dit artikel aan wilt vullen kun je op bewerk klikken om je kennis aan dit artikel toe te voegen.

Bij dit artikel zijn nog geen bronnen vermeld of is de bronvermelding niet op de juiste manier gebeurd. Als je dit wilt verbeteren kun je op bewerk klikken.