Idee voor een Wiki artikel? Lees in dit artikel hoe je kunt helpen!
Tilbury
Een Tilbury is een tweewielig sporttijtuig dat wordt getrokken door één paard. De Tilbury heeft twee grote wielen met een diameter rond de 1.20 meter, die zijn voorzien van (over het algemeen) 12 of 14 spaken met een open kuip, soms voorzien van een neerklapbare kap of huif. De koetsiersplek biedt plaats aan twee personen. Doordat de Tilbury beschikt over een goed veren systeem is de wagen prima geschikt om over slechte wegen te rijden.
Geschiedenis
Dit rijtuig is genoemd naar de Engelse rijtuigbouwer Tilbury (rond 1820). De blank houten Tilbury was een begrip op het Nederlandse platteland. Meestal is hij uitgevoerd in mooi iepenhout, maar men ziet ze ook wel in het duurdere essenhout, met esdoorn panelen. De bekleding is van verschillende soorten trijp of laken. Er hoort een leren voetenkleed bij en een kap van wasdoek of leer. Wasdoek is goedkoper en blijkt bij goed onderhoud net zo lang mee te gaan als leer. Leer heeft de eigenschap om te krimpen en kan dan onder de koperen lijst wegspringen. Het is een heel werk om dat weer te herstellen: vaak kan dat niet zonder er eerst extra stroken aan te naaien.
De Tilbury bestaat uit een openbak met kap en een raamwerk met halve bomen, die plaats biedt aan twee personen. De bomen werden vroeger onder het raamwerk geschroefd. Later kreeg men doorlopende hele bomen, met voor- en achterkalf, twee dwarsveren en in de lengte twee halve veren: het zogeheten raamverenstel. De bomen werden gemaakt van lancéhout (van deze taaie houtsoort werden ook lansen gemaakt) of van essenhout.
De Tilbury staat hoog op de wielen, wat vroeger met de slechte wegen een groot voordeel was. Vrijwel iedere boer die een paard had, bezat tevens een Tilbury. Afhankelijk van zijn portemonnee was dat een duurder of goedkoper exemplaar. Het prijsverschil in die tijd was enkele tientjes (gemeten in Oudhollandse guldens). Maar niet alleen bij de boerenbevolking was hij in trek, ook de notabelen zoals de arts, de burgemeester, de notaris enzovoort maakten veel gebruik van deze wagens. Praktisch iedere wagenmaker maakte Tilbury's, sommigen maakten er naam mee. De meeste Tilbury's hadden heel karakteristieke lampen, wel waren ze altijd vrij klein en vierkant. Meestal werden ze met een borsttuig en buszweep gereden. De betere klassen reden met gareeltuig en boogzweep. Heden ten dage zijn er nog verschillende mooie Tilbury's in gebruik.
Types Tibury
Alleen al in Nederland kent iedere provincie zijn eigen Tilbury, onder andere:
- Drentse Tilbury
- Delftse Tilbury
- Friese Tilbury
- Groninger Tilbury
- Noord-Hollandse Tilbury
- Zuid-Hollandse Tilbury
Maar ook in andere landen was de Tilbury in trek, zoals:
- Vlaamse Tilbury
- Franse Tilbury
De Friese Tilbury
De Friese Tilbury heeft in grote lijnen dezelfde geschiedenis als de Hollandse Tilbury. Door zijn dikwijls kunstzinnige snijwerk is de uitvoering sierlijker. De meeste zijn donker geschilderd met veel bieswerk. De vaste kap met 'schijn'kapijzers kon men er in zijn geheel afhalen De oudste Friese Tilbury's werden gemaakt met vetassen en soms met 'Longmore' assen, die ook in Groningen bij de Prins Albert gebruikt werden. Maar van lieverlee ging men over op de 'Collings' patentas. De wielen hebben een opmerkelijk korte naaf die ook nog al eens gebruikt werd voor reparaties van de sjees. De nieuwste soorten hebben doorlopende bomen en in de rug van de zitting vaak gecapitonneerde bekleding en een leren voetenkleed. De Friese Tilbury wordt zowel met een borsttuig met leren strengen en leidsels, als met touwstrengen en katoenen leidsels gereden. De lampen zitten op een tamelijk kwetsbare plaats en zijn van een klein, rechthoekig type.
Foto's
- 'Tilbury'
Drentse Tilbury
Zuid-Hollandse Tilbury
Groninger Tilbury
Noord-Hollandse Tilbury
Bronnen, referenties en/of voetnoten
- http://www.hessink.nl
- M. Koenders wagenbouwer
