Koliek

Let op: Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij twijfel over de gezondheid van je paard altijd een dierenarts!

Koliek is simpel gezegd 'buikpijn'. Koliek kan echter op verschillende manieren ontstaan. Lichte koliek kan zelf worden behandeld, maar in veel gevallen zal er een dierenarts aan te pas moeten komen.

Rollen kan wijzen op koliek

Oorzaak of etiologie

Er bestaan talloze verschillende oorzaken voor koliek. De pijn kan optreden door kramp, door extreme gasvorming, een liggingsverandering, of een verstopping van de darmen. En aan al deze dingen kunnen weer verschillende oorzaken ten grondslag liggen. Deze oorzaken van koliek kunnen in ernst variëren van tamelijk onschuldig tot levensbedreigend. Omdat de ernst van de situatie moeilijk is in te schatten, is het zaak koliek altijd serieus te nemen en een dierenarts te waarschuwen.

Ziekteverloop of pathogenese

Gaskoliek

Overmatige gasophopingen in met name de dikke darm van het paard zorgen voor een overrekking van de darmwand, een overvulde buik en zodoende voor buikpijn. Gasophopingen kunnen ontstaan door gisting van voedsel in de darm en door veelvuldig luchtzuigen, maar kunnen ook een bijkomend verschijnsel zijn bij bijvoorbeeld een darmdraaiing. Wanneer de gasophoping de enige afwijking in het darmkanaal is, is er meestal sprake van milde tot matige koliekverschijnselen. Deze kunnen meestal opgelost worden door het toedienen van darmverslappers/pijnstillers. Bij notoire luchtzuigers zal de koliek echter regelmatig terugkeren en in ernstige gevallen kunnen deze dieren zelfs vermageren. Er bestaan verschillende methodes om te voorkomen dat deze paarden lucht kunnen zuigen. Deze werken echter niet altijd afdoende. Een 'luchtzuigeroperatie' is wettelijk verboden.

Krampkoliek

De meest voorkomende vorm van koliek is ongetwijfeld krampkoliek. Er ontstaan dan door verschillende oorzaken sterke krampachtige samentrekkingen van delen van zowel dunne- als dikke darm. Voor het optreden van deze krampen zijn verschillende oorzaken aan te wijzen, o.a.

• Sterke afkoeling door regen of kou
• Na het eten van te koud of bedorven voedsel
• Het te snel drinken van ijskoud water (vooral na het werk)
• Het snel opnemen van veel voedsel tijdens een pauze onder zware arbeid
• Worminfecties

De aanvallen kunnen nogal verschillen in duur en hevigheid. Sommige paarden zijn gevoeliger dan andere en vertonen dan ook regelmatig krampkoliek, ook wel zonder dat dit onderkend wordt. De dierenarts zal deze koliekpatiënt behandelen door een diergeneesmiddel in het bloed te spuiten die de darmen verslapt en de pijn vermindert. Vaak is één injectie afdoende, maar soms houdt de koliek langer aan en is een tweede bezoek van de dierenarts noodzakelijk.

Verstoppingskoliek

Verstoppingen (obstipaties) in de blinde of dikke darm zijn na darmkrampen de meest voorkomende oorzaken van koliek. In de wijde darmdelen hoopt voedsel, vooral van ruwvoer en met name stro, zich gemakkelijk op. De voortgang van de voedselbrij stagneert en de massa droogt in en wordt hoe langer hoe harder. De verstoppingen worden in de hand gewerkt door verschillen in diameter van de darmen. Om de verstopping te verhelpen zal de dierenarts het paard laxeren door paraffine met een sonde in de maag te brengen. Soms zijn nog sterkere laxeermiddelen nodig. In afwachting van de werking krijgt de patiënt zo nodig een pijnstiller. Paarden die geneigd zijn veel van het stro uit hun box te eten, kunnen beter op zaagsel gehuisvest worden, om obstipaties te voorkomen. Geef elk paard een evenwichtig rantsoen en voldoende lichaamsbeweging.

Zandkoliek

Dit is een naam voor een koliek die ontstaat door het opnemen van te grote hoeveelheden zand. Men ziet het nogal eens bij pony's die in de winter en in het vroege voorjaar op kale weitjes lopen. Deze dieren blijven hun graasgedrag uitvoeren, terwijl er bijna geen gras meer voorradig is of ze trekken het gras met wortel en al uit de grond. Ook het voeren van niet schone bieten en wortelen kan een oorzaak zijn van het opnemen van veel zand. Paarden die in hun voeding een tekort hebben aan bepaalde mineralen zullen soms zand opnemen in een poging de tekorten aan te vullen. Vooral in periodes waarin de behoefte aan mineralen hoger is zoals tijdens het verharen gebeurt dat vaak. Het opgenomen zand hoopt zich op in de dikke darm. Wanneer deze 'zandbank' een grote omvang heeft, kan het koliek veroorzaken en kan het dier ervan vermageren. Dikwijls gaat zandkoliek gepaard met meer of minder ernstige diarree. Er kan tegelijkertijd sprake zijn van een bacteriële darmontsteking met Salmonella en een wormbesmetting.

De mest die afkomt, bevat de ene keer wel en de andere keer geen zand. Het zand komt er met tussenpozen uit. Je kunt de mest controleren door het met een handschoen tussen je vingers te wrijven; wanneer het veel zand bevat, voel je het schuren. Een andere mogelijkheid is de mest te verdunnen met water en de bovenlaag voorzichtig af te gieten; onder in de emmer blijft dan een laagje zand over. De dierenarts zal het paard met een zandophoping één of meerdere keren moeten laxeren om het zand af te drijven.

Liggingsveranderingen

Onder liggingsveranderingen van de darm verstaan we een aantal zaken die met de verschillende darmdelen kunnen gebeuren:

• Het in elkaar schuiven als een stok van een stuk darm (Invaginatie)
• Het omdraaien en zo eventueel afsnoeren van een darmdeel (Torsio)
• Het verstikt raken van een darmdeel in een gaatje in de ophangband van de darm, in het lieskanaal of in de navelpoort (Hemia)
• Het vasthaken van een darmdeel over het bandje tussen milt en nier (Entrapment)
• Het verplaatsen van een groot darmdeel naar een andere plaats in de buikholte (Displacement)
• Het om een darmdeel heen slingeren van bijvoorbeeld een vetbult (lipoom) met een lange steel (Strangulatie)

Deze liggingsveranderingen veroorzaken een matige tot zeer ernstige koliek. Wanneer een dergelijk darmprobleem bestaat, kan het na korte of langere tijd een totale darmafsluiting veroorzaken. De darmen achter de afsluiting raken leeg en er zal dan na enige tijd weinig of geen mest meer verschijnen. De darmen vóór de afsluiting raken overvol en kunnen door de dierenarts soms als fietsbanden gevoeld worden. Uiteindelijk kan ook de maag overladen raken. Omdat het paard niet kan braken zal er voedsel uit de neus komen. Een paard met een maagoverlading is altijd een ernstig spoedgeval. Wanneer de maag niet snel met een neussonde wordt leeggeheveld, zal de maagwand scheuren en gaat het paard acuut dood.

In een afgesnoerd stuk darm kan er zeer veel vocht ophopen. In zo'n geval zal het paard snel uitdrogen en hierdoor misschien zelfs in shock raken. Een dergelijke patiënt zal met infusen behandeld moeten worden, voordat de oorzaak opgeheven kan worden. Door middel van bloedonderzoek kan bepaald worden, want de patiënt in zijn infuus nodig heeft. Ook kan er sprake zijn van een uitgebreide gasophoping bij zo'n verplaatst darmdeel. Dit zal soms tijdens een operatie uit de darm gezogen moeten worden.

Meestal kan een liggingsverandering van de darmen alleen operatief worden opgelost. Het spreekt voor zich dat de afloop van een koliekoperatie gunstiger zal zijn naarmate er sneller wordt ingegrepen. Wanneer er langer wordt gewacht, is de kans groot dat er een deel van de darmen niet meer levensvatbaar is en verwijderd zal moeten worden. Ook uitgedroogde dieren en hoogdrachtige dieren hebben slechtere operatiekansen. Hoewel de slagingskans van chirurgisch ingrijpen sterk verschilt per oorzaak, kan in het algemeen gesteld worden dan ongeveer 60% van de koliekpatiënten die geopereerd worden, deze zware ingreep succesvol doorstaan.

Symptomen

• Schrapen met het voorbeen
• Kijken of slaan naar de buik
• Zweten
• Niet willen eten
• Willen rollen
• Flemen
• Gestrekte stand (het lijkt of het paard probeert te plassen)
• Sloom/afwezig gedrag
• Zich laten vallen
• Diarree
• Buikomvang is toegenomen (bij gaskoliek)
• Het paard is volledig apathisch (in zeer ernstige, vaak terminale gevallen)
• Opboeren gas of groenige maaginhoud (zichtbaar in de neusgaten) (in zeer ernstige gevallen, waarbij direct de dierenarts ingeschakeld dient te worden)

Diagnose

De dierenarts zal proberen in te schatten hoe ernstig de koliek is. Hoeveel pijn het dier heeft kan namelijk iets zeggen over de oorzaak van de koliek. Dit kan gedaan worden aan de hand van het gedrag van het dier. Ook kan de dierenarts het paard een pijnstiller geven en vervolgens bekijken of de pijn dan verdwijnt en hoe lang de pijn dan weg blijft. Verder zal er vaak een slokdarmsonde aangelegd worden om te controleren of de maag van het paard opgezet is door reflux vanuit de darmen. De dierenarts zal ook bijna altijd rectaal onderzoek doen om te proberen of hij kan voelen wat het probleem is. Uiteraard kan hij daarbij alleen de delen van de darmen beoordelen die ver naar achteren gelegen zijn.

Behandeling

Bovenstaande maakt duidelijk dat het niet eenvoudig is bij een paard met koliek te beoordelen of er sprake is van een ernstige of een minder ernstige oorzaak voor de buikpijn. Houd er rekening mee dat koudbloeden en Friezen minder koliekverschijnselen laten zien dan warmbloedpaarden; de situatie kan dus wel eens serieuzer zijn dan je denkt.

De hulp van de dierenarts zal ingeroepen moeten worden om de ernst van de situatie de beoordelen en een behandeling in te stellen. In afwachting van zijn/haar komst kan er wat met het paard gestapt worden, tenzij het paard niet in staat is overeind te blijven. Zorg in het laatste geval dat het dier zichzelf niet kan beschadigen; laat het desnoods in een bak of buiten gaan liggen.

Verwijder al het voer en geef het dier geen grote hoeveelheden (koud) water te drinken. De dierenarts zal na zijn/haar onderzoek en behandeling adviezen geven over rantsoen, strooisel, beweging en verdere controle van de patiënt. In sommige gevallen zal het paard een operatie nodig hebben om te overleven.

• 

  Verband na koliekoperatie

• 

  Paard met infuus

• 

  Infuus

Preventie

Beschrijf hier wat de eigenaar kan doen om te voorkomen dat zijn of haar paard deze aandoening krijgt.

Bronnen, referenties en/of voetnoten

• Koliek: de symptomen, door Hans van Gils (Hoefslag nr. 36, 2005)
• Anatomie/ziekteleer en kreupelheden, door Helicon opleidingen NHB Deurne

Bij dit artikel ontbreken afbeeldingen. We zijn specifiek op zoek naar: Foto's en filmpjes van paard met koliek Als je dit artikel aan wilt vullen kun je op bewerk klikken om je kennis aan dit artikel toe te voegen.