Idee voor een Wiki artikel? Lees in dit artikel hoe je kunt helpen!
Akhal-Teke
| Akhal-Teke | |
|---|---|
| |
| |
| Stokmaat: | 1,52 tot 1,64 meter |
| Kleur: | van cremello tot zwart, sabino komt voor |
| Land van herkomst: | Centraal-Azië, Turkmenistan |
| Link naar stamboek: | http://www.maak.ru |
De Akhal-Teke is een Turkmeens paardenras, dat oorspronkelijk gefokt werd door de Teke nomadenstam die van oudsher trok door de Karakoem woestijn. Het ras werd met name gefokt in Turkmenistan, maar had tevens takken in onder andere het noorden van Iran en Kazachstan. De belangrijkste fokkerij is in Asjchabad.
In de twintigste eeuw is de fok grotendeels overgenomen door Russische fokkers, met vergeleken een enigszins smaller bestand in Turkmenistan. De Akhal-Teke is het nationale symbool van Turkmenistan [1].
De spelling Achal-Teké komt ook voor; het is een verwijzing naar de uitspraak van de naam. De benaming Akhal-Teke is gebaseerd op de Russische spellingswijze van de Akhal-oase aan het Kopet-Dag gebergte waar de Teke nomaden grote delen van het jaar doorbrachten.
Het ras is herstellende op de lijst van bedreigde paardenrassen, met inmiddels ongeveer 3.500 volbloeden, waarvan de meeste zich in Rusland en Centraal-Azië bevinden. De Akhal-Teke wordt erkend als één van drie volbloed paardenrassen ter wereld. De andere volbloedrassen zijn de Engelse Volbloed en de Volbloed Arabier en de Akhal-Teke stond naar alle waarschijnlijkheid aan de basis van beide rassen [2].
Geschiedenis
Herkomst
- Hoofdartikel: Turkoman
De Akhal-Teke is één van de oudste paardenrassen ter wereld. Het ras vindt zijn oorsprong in de Turkoman, welke naast de Akhal-Teke moderne afstamming heeft in onder meer de Iomud, Goklan en de Tekke. Het paard stamt uit de lijn van Eurasiatische rassen, waarvan de Turan of Turkoman als stamvader wordt gezien en kan worden herleid tot de Niseaan en het Bactrische paard. Het ras is verwant aan het Kaspische paard uit wiens takken de Arabier zou zijn ontstaan.
De vroege geschiedenis van de Akhal-Teke is dusdanig verweven met die van de Turkoman, dat van een afzonderlijk opgetekende geschiedenis vóór de negentiende eeuw nauwelijks sprake is. Hoewel de nomadische stammen die tegenwoordig nog altijd Akhal-Teke fokken vele eeuwen teruggevoerd kunnen worden, is het onmogelijk enige specificatie aan te brengen tot recente tijd, met de massale komst van Europese avonturiers en onderzoekers. Voor een vroege geschiedenis van de Turkoman en aanverwante Akhal-Teke verwijs ik u naar het artikel van de Turkoman.
Tot de twintigste eeuw
De naam Akhal-Teke ontstond als afgeleide van de nomadenstam Teke die zich eind negentiende eeuw in de Akhal oase vestigde, welke bekendheid genoot vanwege zijn paarden en tapijten [3].
Zoals gewoonlijk voor alle Turkomans, werden de paarden dichtbij mensen gehouden. Hun bouw was een kenmerk van hun gebruik en had zich als dusdanig ontwikkeld tot een steppepaard dat gebruikt werd voor rooftochten. Het ras diende daarom vlug te zijn met een groot uithoudingsvermogen vanwege de grote afstanden en de mee te nemen buit. De ruiters waren bekwaam met pijl en boog, waaruit de lage dracht van de staart te verklaren is: om bij een terugtocht de achtervolgers af te houden schoten de boogschutters achterwaarts vanaf hun paarden. Een hoog gedragen staart, zoals bijvoorbeeld bij de Arabier, was dan onwenselijk. Mogelijk heeft er in de veertiende eeuw enige bloedvermenging met Arabieren plaatsgevonden, waarmee gesteld kan worden dat de Arabische Volbloed en Akhal-Teke elkaar wederzijds beïnvloed hebben, met name in gebieden waar hun bestaan overlapte.
De paarden werden voorbereid op lange rooftochten middels langeafstandstochten en aangepaste voeding (vetbolletjes bestaande uit gerst, luzerne en schapenvet). De dieren werden gehouden onder een zevental dekens om energie te besparen, hun vacht fijn te houden en vet weg te 'zweten'. Daarom zien veel Akhal-Teke, met name wanneer ze in raceconditie zijn, er uit als windhonden onder de paarden. Vaak is de beschuldiging dat ze te mager zouden zijn dan ook onterecht. Desondanks bestaan er ook Akhal-Teke van een zwaarder type.
Naarmate het belang van de zijderoute na de Middeleeuwen afzwakte, raakte de Turkoman in het Westen in de vergetelheid. Paarden van 'Turkse' afkomst werden onterecht als Arabieren bestempeld. Wetenschappers zijn ervan overtuigd dat tenminste één van de drie vermeend Arabische paarden die gebruikt werden voor de ontwikkeling van de Engelse Volbloed, Beyerly Turk, een Akhal-Teke was [4].
Daarnaast bestaat er discussie over het belang van de Darcy Yellow Turk en de Darcy White Turk. Tatiana Riabova, voorzitter van de Russische Associatie van Akhal-Teke Paardenfokkerij, stelt in een artikel dat zeker 15 procent van de hengsten die gebruikt zijn voor de ontwikkeling van de Engelse Volbloed afkomstig was uit Turkmenistan [5]. De oorsprong van Beyerly Turk is evenwel moeilijk te achterhalen, aangezien het een buitgemaakte hengst betrof uit het Osmaanse Rijk.
Er is echter nog altijd veel controverse over de oudheid van de Akhal-Teke, met name ten opzichte van de Arabier en zijn aandeel in het ontstaan van de Engelse Volbloed.
De Akhal-Teke is van invloed geweest op de totstandkoming van enkele Russische paardenrassen, waaronder de Karabagh, Karabaier en het Don paard. Turkmain Atti wordt gezien als een belangrijke Akhal-Teke hengst in de ontwikkeling van de Trakehner [6] [7]. Akhal-Teke hengsten worden ingezet om de bedreigde Orlov-Rostopchin in ere te herstellen, een Russisch warmbloedpaard dat erg heeft geleden onder de Eerste en Tweede Wereldoorlog maar de laatste jaren dankzij liefhebbers weer in opmars is. Ook wordt de Akhal-Teke ingezet om rassen terug te fokken en te verbeteren, zoals het Nez Perce paard, de Xilingol, de Kazach en, hoewel in mindere mate, de Lokai.
Ontstaan van de hedendaagse fokkerij
Eind negentiende eeuw werd Turkmenistan bij Rusland gevoegd. De Turkmenen waren nu niet langer afhankelijk van hun paardenfok en een nomadisch bestaan. Als gevolg daarvan werden veel Akhal-Teke verkocht aan buitenlandse geïnteresseerden [8]. Het ras kwam hierdoor in gevaar.
Daarnaast werd de Akhal-Teke begin twintigste eeuw meermalen getroffen door rampspoed. De Eerste Wereldoorlog, de daaropvolgende burgeroorlog en het Sovjet regime deed de Akhal-Teke weinig goeds. Vanuit het communisme werd persoonlijk bezit afgekeurd als zijnde onderdeel van het verafschuwde kapitalisme, waardoor de Turkoman paarden in beslag werden genomen. Veel paarden kwamen zelfs bij de slacht terecht. De paarden werden losgelaten in de woestijn, de grens over gesmokkeld of door de Russen als gevolg van hongersnood geslacht.
Dankzij de inspanningen van generaal Kuropatkin werd de Zakaspiiski fokkerij gesticht [6]. De fokkerij heeft een belangrijk aandeel gehad in het voortbestaan van de Akhal-Teke. In de jaren twintig van de vorige eeuw begonnen enkele Russische wetenschappers de afstamming van de Akhal-Teke vast te leggen. Gedurende deze periode werd een steeds groter aantal Akhal-Teke naar Rusland verplaatst.
Kortstondig werden Engelse Volbloeden gebruikt, in de hoop een sneller en groter renpaard te creëren [9] [8]. Door slechte omstandigheden bleven veel Akhal-Teke achter in de groei, welke één van de redenen was om Engelse Volbloeden te gebruiken. Als gevolg hadden enkele paarden een gedeeltelijk onduidelijke herkomst. Deze worden tegenwoordig echter zoveel mogelijk uit het stamboek geweerd en opgenomen in het register voor partbreds, het Akhal-Teke Sporthorse Registry.
Vijftien jaar geleden werd de situatie kritiek in Turkmenistan, waar sinds de val van de Sovjet Unie en de verkregen onafhankelijkheid de kwaliteit van de Turkmeense tak van de Akhal-Teke sterk achteruit was gegaan [6]. Van oudsher registreerden Turkmeense fokkers hun paarden niet in het stamboek met als gevolg een toegenomen onzuiverheid van het ras en te smalle fokbasis.
Om deze penibele situatie een halt toe te roepen werd een gezamenlijk stamboek, MAAK, opgericht [6] [8]. Het stamboek dat werd opgericht is een samenwerkingsverband tussen Russische en Turkmeense fokkers. Pontecorvo had hierin een belangrijk aandeel, en op last van hem werd de eerste voorzitter van MAAK een Turkmeense fokker, Kiarizov [8] [6]. Het grootste deel van de organisatie van MAAK is echter Russisch.
De raszuiverheid van de paarden wordt nauwlettend in de gaten gehouden doormiddel van bloedtests en keuringen waarbij de paarden een gradatie verkrijgen. De hoogste te behalen gradatie is ‘elite’, opgedeeld in drie subklassen en gevolgd door klasse 1 en 2. Over het algemeen worden slechts elite en klasse 1 paarden ingezet voor de fok.
De paarden worden gefokt naar vaderlijnen. Een veulen neemt automatisch de lijn van de vader over. Belangrijke lijnen zijn Gelishikli, Kaplan, Peren, Sovkhoz II, Fakirpelvan, El en Arab. De naam Arab heeft overigens niets met de Arabier te maken. Een van de belangrijkste stamvaders van de twintigste-eeuwse Akhal-Teke was 2a Boinou [10] [6]. Het merendeel van de achttien lijnen is terug te voeren naar Boinou. Over de lijn Sovkhoz II bestaat enige discussie, aangezien deze hengst door velen juist als een prototype van El wordt gezien en daarom geen aparte lijn zou mogen zijn. Het bestaan van deze lijn is vrij recent. Mogelijk zullen er in de komende jaren nog 1 of 2 lijnen bijkomen omdat de betreffende hengsten zeer belangrijk zijn geweest voor de huidige fokkerij. Een voorbeeld daarvan is Gundogar, een Gelishikli hengst.
Binnen het ras zijn er drie hoofdtypen:
I. Grootgelijnd en het meest rastypisch, welke inzetbaar is in vele takken van de paardensport. Lijnen Gelishikli, Peren en Kaplan.
II. Een kleiner type, dat opvalt door zijn snelheid en springvermogen. Lijnen Karlavach, Fakirpelvan en El.
III. Een steviger type, dat geroemd is om zijn uithoudingsvermogen. Lijnen Dor-Bairam, Arab en Toporbai.
Exterieur
De Akhal-Teke meet doorgaans tussen 1,52 en 1,64 meter. Zwart, bruin en valk komen het meest voor, vaak met een metaalglans. Ook palomino, perlino, cremello, schimmel of vos komt regelmatig voor. De welbekende metaalglans is voornamelijk terug te vinden in valkkleurige of palomino Akhal-Teke, maar is niet ongewoon bij een vos of bruin raspaard. Een schimmel met de befaamde glans is zilverkleurig te noemen.
De glans is mogelijk te wijten aan een gemuteerd gen, waardoor het licht anders op de vacht gebroken wordt en een sterke weerkaatsing teweegbrengt. De haarkern is veel smaller dan bij andere paardenrassen en de medulla (omliggende lichtdoorlatende laag) breder. Hoe kleiner (en soms zelfs onderbroken) de haarkern, des te meer glanst het individu. Daarom glanst de ene Akhal-Teke meer dan de andere. De vacht is dun en fijn behaard. Desondanks is het ras bestand tegen de extreme temperatuurswisselingen van de Karakoem woestijn.
De Akhal-Teke heeft een fijn hoofd met een recht profiel. Een licht ramshoofd komt tevens voor. De oren zijn lang en recht, en de ogen zijn veelal amandelvormig en groot. De hals is lang, recht en hoog opgericht. De vorm doet denken aan een hertenhals, welke kenmerkend is [8]. Een echte onderhals is echter ongewenst binnen de rasstandaard. Het paard heeft weinig of geen maantop. Voor shows worden de manen meestal in het geheel weggeschoren.
De schoft is hoog, de schouder loopt schuin en de rug is lang met een ietwat hellend kruis. De staart is laag ingeplant. De benen zijn sterk en droog met een lange, fijne bouw. Hoewel de borst diep is, is deze niet breed. De Akhal-Teke heeft een platte, doch opvallende ribbenkast, waardoor de paarden vaak onterecht voor 'te mager' worden versleten.
Gangmatig komt telgang voor, maar is er grotendeels uitgefokt. Bij Iraanse Akhal-Teke komt het nog wel voor. De gangen zijn ruim en vlak, achterhand gebruik is sterk, galop is krachtig.
De ranke bouw en vlakke gangen van het ras maken Akhal-Tekes uitermate geschikt voor de endurance. De hoeven zijn opvallend klein en hard. Akhal-Teke hebben een groot bewegend vermogen met elastische, vlakke gangen.
Karakter
De Akhal Teke is een gevoelig ras, betiteld als eenmanspaarden. In veel paardenhandboeken wordt het ras bestempeld als moeilijk, koppig of zelfs opstandig. Het paardenras is enkel gevoelig en reageert slecht op een harde aanpak. Bovenal heeft de Akhal Teke een zachte, geduldige hand nodig, die hem tijd gunt zijn vertrouwen en respect te winnen. Het zijn paarden met karakter die graag aandacht krijgen van 'hun mens' met wie ze een sterke band zullen willen opbouwen. De Akhal Teke is uitermate intelligent en gevoelig en daarom niet geschikt voor iedereen.
Gebruik
De Akhal-Teke is vooral bekend als een endurance paardenras. Muraviov beschreef in zijn boek Reizen door Turkmenistan en China (1820) het volgende: ‘Het is moeilijk voor te stellen wat deze paarden kunnen doorstaan (..) in acht dagen doorkruisen zij 143 Duitse mijl door (..) barre woestijnen, slechts gevoed met kleine hoeveelheden gogan (schapenvet) en soms wel vier dagen op rij zonder water’ [11]. Voorts zijn er vele soortgelijke verhalen over veldslagen en barre tochten.
Yate stelde in het verslag over zijn expeditie door de Karakoem dat ‘het meest perfecte Turkoman paard is de Akhal-Teke. Wat betreft endurance is de Turkoman niet beter dan de Arabier (als hij al zo goed is), de Herati en de Karabagh. Het is allemaal een kwestie van training’ [9].
De verrichtingen van de Akhal-Teke als endurance-paard zijn desondanks moeilijk te ontkennen. In 1935 werd een trektocht dwars door de Karakoem woestijn georganiseerd. Akhal-Teke en de tevens van de Turkoman stammende Iomud paarden legden een afstand af van 4.300 kilometer – van Asjchabad naar Moskou – in 84 dagen. Het aandeel te doorkruisen woestijn bedroeg 360 km. Een dergelijke prestatie is nooit meer geëvenaard.
Ook in de dressuur hebben de Akhal-Teke niet onverdienstelijk gepresteerd. Absent won een gouden medaille tijdens de Olympische Spelen in 1960 en behaalde brons in 1964. Absent won goud met het Russische dressuurteam in 1968. Op het gebied van concours hippique behalen Akhal-Teke goede resultaten, echter met name in Rusland. De hengst Pentelli was meervoudig kampioen van Rusland.
Het op het eerste gezicht beperkte aantal positieve resultaten in de sport is te wijten aan meerdere factoren. In de eerste plaats is de Akhal-Teke nog altijd erg zeldzaam en groeit hun aantal pas sinds enkele jaren weer gestaag. Tijdens het Sovjet bewind heeft het ras het erg moeilijk gehad, maar hadden de Sovjets grote interesse het Westen het kaliber van hun paarden te tonen, waarna de Akhal-Teke binnen enkele jaren op topniveau meedraaide in military, concours hippique en dressuur. Na de val van het communisme is de nadruk weer teruggegaan naar de renbaan en de showring en is de Akhal-Teke verworden tot een zeldzaamheid in de internationale paardensport, hoewel ze er absoluut zijn en hun aantal weer toeneemt.
Door hun zeldzaamheid is de Akhal-Teke echter lange jaren relatief duur geweest, waar pas sinds enkele jaren langzaam verandering in komt. Een groeiend aantal Akhal-Teke kruisingen wordt ingezet in Westerse disciplines. Een bekende kruising Akhal-Teke in Nederland is bijvoorbeeld Bugainvillia. In Nederland staan enkele hengsten ter dekking en is een stoeterij gevestigd in De Wijk, Drenthe.
In Rusland en Turkmenistan worden tot op de dag van vandaag volbloed Akhal-Teke met succes uitgebracht op de renbaan.
Foto's
- Akhal-Teke
Zwarte Akhal-Teke hengst tijdens een keuring.
Portret van twee twenters.
Hoofdfoto van een valkkleurige merrie.
Een merrie wordt voorgebracht bij een keuring.
Een tweejarige "light bulanaya" of buttermilk buckskin.
Standfoto
Standfoto
Onder het zadel
Traditioneel
Standfoto
Traditioneel
Social Media
Facebook:
Bronnen, referenties en/of voetnoten
- ↑ http://www.turkmenistan.gov.tm/
- ↑ voetnoot ontbreekt
- ↑ http://tcoletribalrugs.com/article49WrightAkhal.html
- ↑ annotatie nodig
- ↑ T. Pontecorvo, About the Akhalteke horses
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 http://www.turanianhorse.org/
- ↑ http://www.dertrakehner.de/
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 http://www.maak.ru/
- ↑ 9,0 9,1 A. C. Yate, ‘The Tashkent Exhibition, 1890’, in: Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography (13/1 1891) 21-27, aldaar 23.
- ↑ http://www.shael-teke.com
- ↑ http://www.horses.ru/akhal_teke/endurance.htm
