SPAR-onderzoek

Voor spoedpatienten bestaat er een spoedonderzoek, het zogenaamde SPAR-onderzoek. Spar staat voor:

• Slijmvliezen
• Pols
• Ademhaling
• Reflexen

Slijmvliezen

Bij paarden wordt er voornamelijk naar de slijmvliezen bij de mond en bij de ogen gekeken. Eventueel kan het slijmvlies van de vulva ook goed voldoen voor een observatie van de slijmvliezen.

Gezonde slijmvliezen behoren als volgt te zijn:

• Roze van kleur
• Vochtig
• Vrij van bloedingen
• Vrij van laesies
• CRT van minder dan 1 sec.

Als de slijmvliezen hiervan afwijken, moet er afhankelijk van de ernst van de bevindingen gehandeld worden.

Pols

De pols van een paard is eigenlijk niets anders dan de hartslag per minuut. Bij de pols let je op de frequentie en op de KRESS.

Frequentie

De frequentie van de hartslag van een paard in rust is gemiddeld tussen de 28 en 45 slagen per minuut. Deze frequentie kan afwijken na bijvoorbeeld een stressvolle situatie (trailer), angst of weerstemperatuur. Ook is de frequentie afwijkend na gedane (zware) arbeid. Dit kan op zich geen kwaad, mits de frequentie, na maximaal 30 minuten na de arbeid, weer op de frequentie is van maximaal 64 slagen per minuut.

De pols is op te nemen bij het hoofd, aan de kaak. Je kunt de slagader vinden door met je vingertoppen langzaam van binnen naar buiten (zeg maar van hals naar neusgat) te gaan. Je voelt wat druk op je vingertoppen, ook weer afnemend, als je op de juiste plaats zit. Als je wat druk op je vingertoppen geeft, duw je als het ware het bloedvat tegen het bot en kun je de polsfrequentie opnemen. Dit gaat gedurende een bepaalde tijd, waarna je op een gemiddelde van zoveel hartslagen per minuut uitkomt. Meestal wordt een tijd van 15 seconden genomen, welke na observatie en telling vermenigvuldigd wordt met 4. (Voorbeeld: Na telling kom je uit op een getal van 8. 8 x 4 = 32 keer per minuut. Conclusie= Goed.) Als je in het bezit bent van een stethoscoop is dan natuurlijk veel betrouwbaarder en makkelijker. Deze plaats je onder de elleboog, tegen de ribwand, aan de linkerzijde van het paard.

Een blijvende hoge polsfrequentie kan duiden op onder andere bloedingen, shock, pijn, koorts of ontstekingen.

KRESS

Ook beoordeel je tijdens de polsobservatie de KRESS. KRESS bestaat uit een vijftal simpele vragen welke met 'Ja' of 'Nee' kunnen worden beantwoord. KRESS staat voor:

• Kracht (Is de hartslag krachtig?)
• Regelmaat (Is de hartslag regelmatig, zit er telkens een gelijk aantal seconden tussen de hartslagen?)
• Equaal (Is elke hartslag precies even krachtig?)
• Symmetrie (Is de kracht, regelmaat én de equaliteit bij links en rechts gelijk?)
• Synchroon (Is er vóór de polsslag een hartslag aanwezig?)

Ademhaling

Bij de ademhaling let je op 3 dingen, namelijk de frequentie, het type en de regelmaat.

Frequentie

Gemiddeld heeft een gezond paard dat in rust staat, een ademhalingsfrequentie van 8 tot 14 keer per minuut. Ook de frequentie van de ademhaling kan afwijken na bijvoorbeeld een stressvolle situatie (trailer), angst of weerstemperatuur. Ook is de frequentie afwijkend na gedane (zware) arbeid. Ook hier hoeft nog niet de ernst van worden ingezien, mits de ademhaling na maximaal 30 minuten weer terug is op de frequentie van een paard in rust.

Om de frequentie te kunnen tellen, moet je op ongeveer een meter afstand van het paard gaan staan en naar de buik kijken. De flanken geven een op- en neergaande beweging, die steeds zichtbaar is wanneer een paard in- of uitadement. Elke ademhaling bestaat uit een inademing en een uitademing. Ook hier tel je 15 seconden lang en vermenigvuldig je deze uitkomst weer met 4, om op een minuut uit te komen.

Type

Je hebt 3 verschillende types ademhaling:

• Borstademhaling
• Buikademhaling
• Borst- buikademhaling

Borst- buikademhaling is het juiste type. In geval van een ander waarneembaar type, is er iets aan de hand. (Bijvoorbeeld: Je neemt een borstademhaling waar. Dit kán duiden op een obstructie in de luchtpijp.)

Regelmaat

De ademhalingsfrequentie moet te allen tijde regelmatig zijn. Is deze dat niet, dan moet er meteen actie worden ondernomen.

Reflexen

Reflexen zijn reacties op prikkels van buitenaf. Een gezond paard hoort goed te reageren op prikkels, vooral de natuurlijke. Denk bijvoorbeeld aan wegrennen, hinniken etc.

Ook zijn er reflexen die wij kunnen testen. Daarvoor kun je onder andere het lijf of het gebied rondom de ogen gebruiken. Bij en om het oog zijn er een aantal mogelijk:

• Corneareflex (wordt niet nader toegelicht omdat dit te gevaarlijk is voor niet-ervaren mensen): Controle of het dier nog leeft.
• Pupilreflex: De pupil toont zich groter of kleiner door middel van licht en donker. Als je in het bezit bent van een lampje, gebruik dit dan om goed te kunnen zien hoe de pupil reageert. Heb je dit niet, kun je ook je handen over het oog heen vouwen.
• Dreigreflex: Door te dreigen alsof je je vinger in het oog steekt, gaat het paard met zijn oog knipperen. Stop wel tijdig, want als je met het testen van de dreigreflex het paard zijn oog raakt, kan er door de snelheid schade aan het oog ontstaan.

Op het lijf zijn 2 reflexen mogelijk om thuis te testen,

• Anusreflex: Met je vingertop oefen je kort maar krachtig druk uit rondom de anus. De anus hoort hierdoor samen te knijpen.
• Aanrakingen op de flanken: Door met je handen de flanken aan te raken, moet hier een reactie op komen.

En dan..?

Na het SPAR-onderzoek heb je een berg aan informatie. Hiermee is te bepalen wat erna gaat gebeuren. Bij levensbedreigende patiënten ga je vaak over op het CRASH- onderzoek. Bij minder levensbedreigende patiënten kun je een diagnose stellen aan de hand van het SPAR-onderzoek, of eventueel een verder onderzoek doen, zoals:

• Uitgebreide anamnese
• Algemeen onderzoek
• Uitgebreid onderzoek per lichaamsdeel

Bronnen, referenties en/ of voetnoten

• Horses, Afwijken van normaalwaarden, 2007, http://www.horses.nl/rs/appl_php/spotshow.php?menu=2&id=178 (geraadpleegd op 16 april)
• KS2000+, Eerste Hulp, Uitvoeren SPAR- onderzoek (blz. 21/22), Auteursteam Paraveterinair, Ontwikkelcentrum- Ede