Idee voor een Wiki artikel? Lees in dit artikel hoe je kunt helpen!
Lipizzaner
| lipizzaner | |
|---|---|
| |
| |
| Stokmaat: | 1.55 - 1.58 meter |
| Kleur: | voornamelijk schimmel, zwart en bruin toegestaan |
| Land van herkomst: | voormalig Joegoslavië |
| Link naar stamboek: | http://www.lipizzaner.nl |
De Lipizzaner is een ras dat wereldberoemd is dankzij de fameuze Spaanse Rijschool in Wenen. Oorspronkelijk komt het ras uit Lipica, dat in het huidige Slovenië ligt.
Geschiedenis
Lipizzaners komen oorspronkelijk uit het plaatsje Lipica in Slovenië. Nog steeds staat daar de oude stoeterij en worden er nog regelmatig shows gegeven met de witte Lipizzaner-hengsten.
De Lipizzaner dankt zijn naam aan het plaatsje Lipica maar de verschillende schrijfwijzes van Lipica (Sloveens), Lippiza (Duits) en Lipizza (Italiaans) hebben gezorgd voor een waar probleem. Sinds 1920 is de officiële internationaal gehanteerde naam: Lipizzaner maar wereldwijd worden de termen Lippizaner (Duits) en Lipizzan (USA) ook gebruikt. Zelfs in het Groene Boekje wordt een "Lippizaner" vermeld, ongeacht de afspraken uit 1920.
Deze 'Sloveense' stoeterij is in 1580 gesticht door Karel van Oostenrijk, een Oostenrijkse aartshertog. Hij wilde een indrukwekkend en gracieus rij- en koetspaard fokken dat licht en wendbaar was en een groot uithoudingsvermogen had.
Er werden verschillende hengsten en merries in Spanje aangekocht en naar de stoeterij gebracht. Behalve van Spaanse hengsten maakte men gedurende de ontwikkeling en stabilisering van het ras ook veelvuldig gebruik van paarden die in het Iberische type stonden maar elders gefokt waren op vergelijkbare (hof)stoeterijen uit geheel Europa. Zo zijn door de eeuwen heen bijvoorbeeld ook veel Napolitaanse, Deense, Kladruber en Duitse paarden gebruikt.
In 19de-eeuwse literatuur wordt ook het gebruik van het lokale Karstpaard beschreven, maar dit wordt tegenwoordig met enige scepsis bekeken. Het is nl. twijfelachtig dat voor de fokkerij van de keizerlijke paarden een onedel ras gebruikt zou worden, maar aangezien er geen stamboeken uit die tijd bewaard gebleven zijn, zijn beide meningen niet te bewijzen.
Van de fokkerij van keizerlijk Lipica zijn een zestal hengstenlijnen overgebleven. Allemaal voeren deze terug op stamvaders uit het eind van de 18de, begin 19de eeuw. Vijf van deze hengsten waren van het barokke, Iberisch type. Dit waren
- Conversano (Neapolitaner, 1767)
- Maestoso (Spaans, geb. Kladruber, 1773)
- Favory (Kladruber, 1779)
- Pluto (Deens, geb. Frederiksborg, 1765)
- Neapolitano (Neapolitaner, 2000).
- Siglavy (Arabisch, 1810)
Dan zijn er nog 2 lijnen, te weten Tulipan uit het voormalige Joegoslavië, en Incitato uit Hongarije, welke aldaar voor de Lipizzaner fokkerij ingezet werden. Het enige verschil van de laatste 2 hengsten tot de 6 stamvaders is dus de herkomst.
De in Lipica gefokte paarden werden ingezet aan het Keizerlijke Hof van Oostenrijk. Het gebruik van de paarden kon verschillen van koetspaard of rijpaard voor de hoge adel in Wenen tot het gebruik op het slagveld.
In 1572 werd in Wenen de Spaanse Rijschool opgericht als rijschool voor de adellijke jeugd. Ook werden hier de paarden voor de parades en ceremonies getraind. De HogeSchool-sprongen die nu nog door de Spaanse Rijschool uitgevoerd worden zijn afgeleid van bewegingen die de paarden in de vrije natuur ook tijdens hun gevechten laten zien. De sprongen werden tijdens de veldslagen gebruikt en waren behoorlijk angstaanjagend voor het voetvolk. Enkele oefeningen die gebruikt werden zijn de Courbette en de Capriole.
Tussen 1729 en 1735 werd de Winterrijschool gebouwd in de Weense Hofburg, in opdracht van keizer Karel VI en Jozef Emmanuël Fischer van Erlach.
In 1920 werd de fokkerij verplaatst naar Piber en heeft de Oostenrijkse staat de Rijschool voor het publiek toegankelijk gemaakt. Dit is de plek waar de ruiters van de Rijschool tegenwoordig hun shows geven en hun paarden opleiden. De Spaanse Rijschool is de laatste en oudste Rijschool waar de klassieke rijkunst nog beoefend wordt.
De Spaanse rijschool te Wenen maakt vrijwel uitsluitend gebruik van het Lipizzaner ras.
Als jonge hengsten wanneer ze 5 jaar zijn, worden aangewezen voor gebruik in de Hofreitschule, staat hen een lange opleidingstijd te wachten. Pas na zo'n 8 jaar (de Lipizzaners zijn dan ongeveer 13 jaar oud) bereiken ze het hoogste niveau, waarna een jarenlange verfijning en verbetering plaatsvindt. Door de zorgvuldige opbouw kan een paard lang mee, hengsten van 25 in de rijschool zijn geen uitzondering. Alleen de hengsten met de beste prestaties en afstamming mogen op oudere leeftijd terug naar de stoeterij in Piber om als dekhengst te dienen.
De Lipizzaner wordt tegenwoordig door particulieren maar vooral door staatsstoeterijen gefokt. De belangrijkste staatsstoeterijen liggen in Oostenrijk, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Slowakije, Roemenië en Italië en zij hebben een goede samenwerking.
Exterieur
De Lipizzaner is heeft veel van de trekken van zijn Spaanse voorouders behouden: een vrij mooi, vriendelijk hoofd met een veelal gekromd voorhoofd, een ruime ronde hals, een gedrongen lichaam met een lage schoft en ook een vrij laag achterdeel. De benen zijn kort, met uitstekend gevormde hoeven
Voor de Lipizzaner is een officiële stokmaat vastgesteld tussen de 1.55 en 1.58 meter, nog steeds dezelfde stokmaat als in de 16e tot 19e eeuw. In de praktijk betekent het dat het merendeel van de huidige Lipizzaners een stokmaat tussen de 1.50 en 1.60 meter heeft.
De meest voorkomende kleur is schimmel, al komt bruin en zwart ook een enkele keer voor. In de 17e - 18e eeuw daarentegen kwamen alle kleuren voor maar omwille van de mode en het gebruik aan het hof kregen de schimmels steeds meer de voorkeur en werd er ook op de schimmelkleur geselecteerd bij het fokken. Dit ging uiteindelijk ten koste van de andere kleuren maar nog altijd is het traditie dat zich onder de Hogeschool-hengsten in Lipica en Piber zich tenminste 1 bruine hengst bevindt. Een bruine gefokt uit 2 schimmel-ouders betekent het geluk voor de stoeterij. Bij de optredens van de Spaanse Rijschool loopt deze bruine dan vooraan in de show. In januari 2009 zijn er 3 bruine hengsten op de Rijschool gestald.
Tijdens de keuring:standfoto
In draf
Zoals bijna alle schimmels hebben de Lipizzaner-veulens bij hun geboorte een donkere kleur. In de eerste weken van hun leven zijn ze bruin, zwartbruin of muisvaal. Bij iedere haarwisseling, in het voorjaar en in de herfst, worden ze lichter van kleur. De 1e haarwisseling begint na 3 of 4 maanden. Vaak ontstaan op de huid grijze eilandjes, eerst bij de ogen, dan aan het hoofd. De donkere haren op de benen en in de manen en staart verdwijnen meestal het laatst. Pas tussen het 4e en het 10e levensjaar is de Lipizzaner helemaal wit.
In landen als Hongarije en het voormalig Joegoslavië geeft men de voorkeur aan de donkere kleur.
Karakter
Het zijn echte karakterpaarden die zich moeilijk laten dwingen maar wel graag met je meewerken. Een Lipizzaner is leergierig en dapper, ze gaan voor je door het vuur. Van oudsher heeft de stoeterij van Lipica en later die van Piber ervoor gezorgd dat het karakter van de Lipizzaner behouden bleef: intelligent, met een buitengewoon goed geheugen en gemakkelijk af te richten ondanks zijn onstuimigheid.
De Lipizzaner is een paard dat contact en toenadering tot mensen zoekt en is daarom een geschikt familiepaard.
Een Lipizzaner is leergierig, gewillig en gehoorzaam. Hij geldt als intelligenter dan andere paardenrassen. Zijn intelligentie en geweldige temperament dragen bij tot zijn goede aanleg voor dressuurpaard van de Hoge School. Steeds weer worden de rust en bedaardheid van de Lipizzaner hoog geprezen maar bovenal zijn het de schoonheid en de fierheid van de Lipizzaners die tot de verbeelding spreekt.
De Lipizzaner is erg laat rijp. Dat wil dus zeggen, dat ze relatief laat volgroeid en volwassen zijn. Hiermee moet men dus rekening houden wanneer men met een jonge Lipizzaner aan het werk gaat. Pas vanaf 3,5 - 4 jaar kan men werkelijk pas beginnen. Daar staat tegenover, dat Lipizzaners ook in goede gezondheid erg oud kunnen worden. Volledig presterende paarden van ver boven de 20 zijn geen uitzondering
Gebruik
De Lipizzaner is een zeer veelzijdig paard wat als recreatiepaard gehouden kan worden maar ook op dressuurwedstrijden misstaat de Lipizzaner niet. Ondanks het kleine aantal Lipizzaners wat Nederland telt, lopen er meerdere dieren inmiddels ZZ-Licht en worden er een aantal in de lichte toer gestart.
Ook worden Lipizzaners gebruikt in endurance of de jacht en sinds kort ook in de working equitation. In het Oostenrijkse team loopt een donkerbruine Lipizzaner mee op internationaal niveau.
Daarnaast worden Lipizzaners tot op het hoogste niveau in de mensport gebruikt. In België loopt het vierspan Lipizzaners van Geert de Bauwer mee aan de top en in Nederland kennen we Wil Smits en Han Gankema met Lipizzaner tandem. Sinds 2010 rijdt ook Ysbrand Chardon met een vierspan Lipizzaners zijn indoor competities.
Foto's
- Lipizzaner
Lippizaners hebben géén watervrees
Sommige Lippizaners kunnen een mooie sprong maken
Een bruine Lipizzaner
Lipizzaners tijdens een show in de Spaanse Rijschool in Wenen
Een Lipizzaner hengst van de Lipica stoeterij, te herkennen aan de L op zijn wang
Merries met veulens in Lipica
Merries in kuddeverband in Lipica
De stallen in Lipica
Een show van de Weense hogeschoolruiters
Een Levade
Werk aan de hand
Lipizzanerhengst Maestoso Basowizza en Oberbereiter Hausberger tijdens een voorstelling bij het Slot Schönbrunn
Hogeschoolsprong aan de hand
Bronnen, referenties en/of voetnoten
